Gmach "Zachęty"
|
| nr w rej. |
| 705 |
Detal elewacji gmachu
Gmach Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych (zwany potocznie Zachętą) – budynek położony w Śródmieściu, przy placu Małachowskiego 3, mieszczący Narodową Galerię Sztuki "Zachęta".
Historia[]
Towarzystwo Zachęty Sztuki Pięknych powstało w 1860 roku z inicjatywy Aleksandra Lessera oraz Wojciecha Gersona i początkowo miało swoją siedzibę w pałacu Ossolińskich-Mokronowskich na rogu Krakowskiego Przedmieścia i Królewskiej. Głównym zadaniem towarzystwa była popularyzacja sztuki polskiej, niesienie pomocy młodym artystom, działalność wydawnicza, organizacja wystaw i konkursów. W pierwszym miejscu mieściło się do 1862 roku, a następnie kilkukrotnie funkcjonowało w różnych lokalizacjach: w latach 1862-1869 w pałacu Ogińskich, w latach 1869-1884 w odwachu przy kościele św. Anny, a od 1884 działało w baraku Gracjana Ungera ustawionym przed pałacem Potockich.
Własnej siedziby Towarzystwo dorobiło się dopiero w latach 1898-1900, kiedy to na placu Małachowskiego powstała siedziba zaprojektowana przez Stefana Szyllera (z detalem rzeźbiarskim Zygmunta Otto) na terenie podarowanym przez panią Górecką. Powstał eklektyczny budynek z przewagą detalu neobarokowego, wzorowany na rzymskim Palazzo dell’ Esposizzione. Początkowo budynek składał się jedynie z dwóch skrzydeł frontowych, w 1903 roku został rozbudowany o południowo-zachodnie skrzydło wystawowe.
W budynku galerii 16 grudnia 1922 roku zamordowano prezydenta Polski Gabriela Narutowicza, a zamachowcem okazał się być malarz, wykładowca i krytyk sztuki Eligiusz Niewiadomski. Zamachowiec oddał trzy strzały z pistoletu, jednak nie próbował uciekać z miejsca zbrodni. Eligiusz Niewiadomski został od razu schwytany, a Gabriel Narutowicz zmarł na miejscu. Pochowano go w podziemiach katedry św. Jana 22 grudnia 1922 roku, natomiast Niewiadomskiego skazano na śmierć 30 grudnia 1922 roku i stracono na stokach Cytadeli 31 stycznia 1923 roku.
W 1939 roku, wraz z wybuchem II wojny światowej, Towarzystwo zawiesiło działanie, a w 1940 zostało oficjalnie rozwiązane, zbiory natomiast przekazano Muzeum Narodowemu. Sam budynek pozostał niezniszczony podczas wojny, gdyż przeznaczony był na niemiecki dom kultury – w akcji sabotażowej zerwania niemieckiej flagi z budynku brał udział Jan Bytnar. Po wojnie w gmachu działało Centralne Biuro Wystaw Artystycznych. W 1982 roku budynek rozbudowano o ostatnie, północno-zachodnie skrzydło (od strony Królewskiej, w miejscu dawnej kamienicy nr 17), czym ostatecznie domknięto projekt Szyllera. Towarzystwo reaktywowało się w 1990 roku jako Towarzystwo Zachęty Sztuk Pięknych przy Galerii Zachęta. Od 2003 roku w budynku działa "Zachęta Narodowa Galeria Sztuki", w 2012 roku odremontowano wnętrza gmachu, zaś w latach 2013-2014 podjęto się renowacji elewacji.
.JPG "Plac Małachowskiego (nr 3).JPG (445 KB)")
_2.JPG){kind=link}
.JPG){kind=link}
Ciekawostki[]
.JPG){kind=link}
Dekoracja rzeźbiarska tympanonu
- W 2000 roku w Galerii Zachęta odbywała się wystawa "Naziści", podczas której prezentowano fotografie aktorów wcielających się w postacie nazistów. Niezadowolony z użycia swojego wizerunku był Daniel Olbrychski, który wszedł na wystawę i ukrytą pod płaszczem szablą zniszczył zdjęcia, na których sam się znajdował.
- Dnia 19 kwietnia 2005 roku artysta Cezary Bodzianowski zakończył pod galerią swój happening "bicia rekordu skoczni mokotowskiej", podczas którego zrzucił narty ze skoczni narciarskiej, a następnie przemaszerował z nimi całe miasto.
- Ponad wejściem do budynku znajduje się łaciński napis Artibus, co w tłumaczeniu na polski oznacza Sztukom.
- W Zachęcie znajduje się marmurowa replika rzeźby Gladiator z Parku Ujazdowskiego, dłuta Piusa Welońskiego.