nr w rej. |
353 |
Ulica Nowy Świat – ulica w Śródmieściu, część Traktu Królewskiego, która biegnie od placu Trzech Krzyży do Krakowskiego Przedmieścia. Jest jedną z najdroższych i najelegantszych, obok Chmielnej, ulic Warszawy.
Historia[]
Pierwsze zabudowania szlacheckich dworków i pałacyków można było znaleźć w tym rejonie, wzdłuż dawnego traktu czerskiego, już w XVI wieku, a sama ulica wspominana jest w źródłach w 1643 roku – jej nazwa wywodzi się zapewne od znajdującej się w tym miejscu jurydyki Nowoświecka, pierwszej świeckiej jurydyki, co mogło być wówczas rozumiane jako "nowy świat". Z czasem powstały kolejne jurydyki: Tamka-Kałęczyn, Bożydar-Kałęczyn czy Ordynacka. Nazwa Nowy Świat upowszechniła się w połowie XVIII wieku, wtedy też obok pałaców zaczęły pojawiać się pierwsze kamieniczki, ponadto całą ulicę wyłożono brukiem. Liczne, najwyżej dwupiętrowe, klasycystyczne kamieniczki zapełniły Nowy Świat w okresie Królestwa Kongresowego, natomiast w 1824 roku ulica została przecięta nową arterią – Alejami Jerozolimskimi.
W XIX wieku ulica stała się warszawskim salonem, dnia 26 grudnia 1856 roku zapłonęły na ulicy jedne z pierwszych w Warszawie latarni gazowych. Trwała dalsza rozbudowa kamienic oraz infrastruktury, w 1881 roku wzdłuż ulicy uruchomiono linię tramwaju konnego, który w 1908 roku przekształcono w tramwaj elektryczny. Ulica znacznie zmieniła się na przełomie XIX i XX wieku, kiedy to niskie kamieniczki zaczęły ustępować coraz wyższym, wielkomiejskim kamienicom, w 1895 roku ulicę wybrukowano drewnianą kostką. W okresie międzywojennym Nowy Świat był jedną z najmodniejszych ulic ówczesnej Warszawy, znane było powiedzenie: Jeżeli chcesz spotkać swego przyjaciela, którego nie widziałeś od lat, przespaceruj się Nowym Światem dwa razy, a spotkasz go na pewno. Znajdowały się tu także liczne ważne lokale rozrywkowe, hotele, kawiarnie i cukiernie. Skrzyżowanie Nowego Światu z Chmielną postrzegano czasem jako centrum Warszawy.
W 1939 roku zniszczeniu uległa szczególnie północna część ulicy, gdyż w pałacu Branickich i Domu Interesów znajdowało się Dowództwo Obrony Warszawy. W 1942 i 1943 lokal "tylko dla Niemców" Cafe Club, znajdujący się na rogu Alei Jerozolimskich, wstrząsnęły dwa zamachy przeprowadzone przez Gwardię Ludową. Podczas powstania warszawskiego ulica znalazła się w polskich rękach, a właz na rogu z Warecką służył za wyjście z kanałów powstańcom ewakuującym się ze Starego Miasta, natomiast we wrześniu 1944 roku ulica była miejscem silnych walk.
Zabudowa ulicy została bardzo zniszczona podczas II wojny światowej, z 71 budynków w dobrym stanie przetrwało jedynie sześć. Po zniszczeniach wojennych ulicę odbudowano w nawiązaniu do jej wyglądu z początków XIX wieku, a w miejscu oficyn wzniesiono osiedle Nowy Świat. W 1949 roku zdemontowano tory tramwajowe (choć do 1960 roku kursowały one między Alejami Jerozolimskimi a placem Trzech Krzyży), a wiele zachowanych budynków znacznie przekształcono bądź przebudowano, wiele dobrze zachowanych obiektów wyburzono. Wkrótce na rogu z Alejami Jerozolimskimi powstał gmach Komitetu Centralnego PZPR. Ulica stała się zwykłą miejską ulicą przelotową, zyskała szerokość czterech pasów. Dopiero w 1996 roku ulica przeszła remont, ze zwykłej miejskiej ulicy stała się deptakiem, a ruch po ulicy mogą odbywać tylko miejskie autobusy, taksówki oraz samochody uprzywilejowane. W okresie letnim w weekendy ulica jest całkowicie zamknięta dla ruchu samochodowego. Ulica ta doczekała się własnej monografii pióra Jarosława Zielińskiego, która ukazała się w 1998 roku w serii Ulice mojego miasta, nakładem Wydawnictwa Veda.
W 2013 roku zaproponowano do realizacji trasę tramwajową wzdłuż ulicy od ul. Belwederskiej przez Aleje Ujazdowskie, Miodową i Bonifraterską do ul. Stawki – celowość budowy została zbadana przez specjalistów, którzy umieścili trasę wysoko w rankingu. Wkrótce po ogłoszeniu raportu pojawiły się różne opinie na temat tej propozycji – z jednej strony urbanista Krzysztof Domaradzki stwierdził, że zaburzą one niedawno wydobyty szyk ulicy, wprowadzą dodatkowe drgania szkodzące zabytkom oraz wygonią stąd spacerowiczów, odmiennego zdania był natomiast znawca komunikacji miejskiej Jarosław Osowski, którego zdaniem obecny projekt nie jest idealny, a ulicami Trakt Królewskiego i tak kursują przepełnione autobusy, które tramwaje mogłyby zastąpić. Dnia 8 marca 2015 roku na rogu z ulicą Świętokrzyską została uruchomiona stacja metra C-12 Nowy Świat-Uniwersytet.
Przebieg[]
Nowy Świat rozpoczyna swój bieg na pl. Trzech Krzyży, u zbiegu z Książęcą i Żurawią, po czym kieruje się na północ przecinając bądź krzyżując się kolejno z aleją Lorentza, ulicą Mysią, Alejami Jerozolimskimi (jako rondo de Gaulle'a), ulicą Smolną, Foksal, Chmielną, Ordynacką, Warecką i Świętokrzyską, by zakończyć się płynnym przejściem w Krakowskie Przedmieście na wysokości Pomnika Kopernika. Ulica na odcinku od Smolnej do Krakowskiego Przedmieścia jest dostępna jedynie dla komunikacji miejskiej, taksówek, rowerów oraz samochodów uprzywilejowanych.
Obiekty[]
Do najważniejszych obiektów wzdłuż Nowego Światu należą:
- ul. Nowy Świat 1 – Kamienica Andrzeja Strońskiego
- ul. Nowy Świat 4 – Kamienica Polskiego Monopolu Tytoniowego
- ul. Nowy Świat 4a – Biurowiec Nowy Świat Bis (w budowie)
- ul. Nowy Świat 5 – Kamienica Pusłowskich
- ul. Nowy Świat 6/12 – Gmach Komitetu Centralnego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, w nim filia urzędu pocztowego nr 15
- ul. Nowy Świat 7 – Kamienica Efrosa
- ul. Nowy Świat 11/13 – Gmach Banku Gospodarstwa Krajowego
- róg Alei Jerozolimskich – Sztuczna palma oraz Pomnik Charles'a de Gaulle'a
- ul. Nowy Świat 15 – Gmach Społecznego Funduszu Odbudowy Stolicy, dziś mieści się w nim EMPiK
- ul. Nowy Świat 18/20 – Pałac Branickich
- ul. Nowy Świat 19 – Pałac Kossakowskich
- ul. Nowy Świat 21a – Szkoła Podstawowa Nr 211 im. Janusza Korczaka
- ul. Nowy Świat 23/25 – Pasaż Italia
- ul. Nowy Świat 27 – Kamienica Jana Kijewskiego, w niej New World St. Hostel
- ul. Nowy Świat 31 – Kamienica pod Biustonoszami
- ul. Nowy Świat 35 – Kamienica Karola Bürgera
- ul. Nowy Świat 40 – Kamienica Józefa Rogozińskiego
- ul. Nowy Świat 41 – Kamienica Szpitala św. Ducha
- ul. Nowy Świat 43 – Przedszkole nr 36
- ul. Nowy Świat 49 – Kamienica Feliksa Bentkowskiego
- ul. Nowy Świat 51 – Pałac Sanguszków
- ul. Nowy Świat 53 – Kamienica Wawrzyńca Mikulskiego
- ul. Nowy Świat 58 – Wyższa Szkoła Dziennikarska
- ul. Nowy Świat 59 – Kamienica Grzegorza Abramowicza
- ul. Nowy Świat 64 – Kamienica Michała Zrazowskiego
- ul. Nowy Świat 69 – Dom Interesów Andrzeja Zamoyskiego
- ul. Nowy Świat 72/74 – Pałac Staszica
- Pomnik Mikołaja Kopernika
Pozostałe obiekty wzdłuż ulicy znajdują się pod numerami: nr 2, nr 3, nr 21, nr 22, nr 23, nr 24, nr 25, nr 26, nr 28, nr 29, nr 30, nr 33, nr 34, nr 35, nr 37, nr 38, nr 39, nr 42, nr 43, nr 44, nr 45, nr 46, nr 47, nr 48, nr 50, nr 55, nr 57, nr 58, nr 60, nr 61, nr 62, nr 63 oraz nr 66.
Spośród nieistniejących obiektów należy wymienić:
- ul. Nowy Świat 6 – Gmach III Oddziału Warszawskiej Straży Ogniowej
- ul. Nowy Świat 9 – Kamienica Rembaczewskiego
- ul. Nowy Świat 11/13 – Pałac Opalińskiego
- ul. Nowy Świat 14 – Kamienica Ministerstwa Komunikacji
- ul. Nowy Świat 15 – Kamienica Wsiewołoda Istomina
- ul. Nowy Świat 31 – Pałac Szczepana Hołowczyca
- ul. Nowy Świat 67 – Pałac Branickich Mniejszy
- ul. Nowy Świat 69 – Pałac Branickich Większy
- ul. Nowy Świat 72/74 – Kaplica Moskiewska, potem Kościół Matki Boskiej Zwycięskiej (dominikanów obserwantów)