Warszawikia

CZYTAJ WIĘCEJ

Warszawikia
Advertisement
Ujednoznacznienie
Ten artykuł dotyczy ulicy. Zobacz też: Zespół przystankowy Foksal.

Ulica Foksal (dawniej także Bronisława Pierackiego, Foksalstrasse, Jugosłowiańskiej Brygady Pracy) – ulica położona w Śródmieściu, biegnąca od skarpy wiślanej do Nowego Światu.

Historia[]

Foksal (budynek nr 2)

Ulica Foksal z pałacem Zamoyskich na zakończeniu

Obszar, na którym dzisiaj znajduje się ulica, należał do XVIII wieku do dóbr rodziny Czapskich, którzy mieli tutaj swoją podmiejską rezydencję sąsiadującą z zabudowaniami jurydyki Bożydar-Kałęczyn. W 1746 roku Walenty Czapski sprzedał te tereny Marii Annie Brühlowej, która urządziła tu ogród według własnego pomysłu. Jego główna alejka prowadziła dokładnie śladem przyszłej ulicy Foksal. Po jej śmierci teren nabył bankier Franciszek Kabryt, który w spółce z Franciszkiem Ryksem urządził na tych terenach w 1776 roku ogród rozrywki dla arystokracji. Ogród ten nazwany został z angielska Vauxhall, od Franciszka Vauxa, założyciela podobnego ogrodu w Londynie. Nazwa ta, potem spolszczona, dała imię ulicy Foksal[1]. Jednak badaczka, Hanna Faryna-Paskiewicz, poddaje tę wersję w wątpliwość[2]. Oficjalne otwarcie ogrodu nastąpiło 15 maja 1776 roku.

Ogród Vauxhall był czynny w czwartki i niedziele, na jego terenie znajdowały się cztery pawilony gastronomiczne, co odnosiło się do symboliki pór roku, a także namioty, gdzie także można było nabyć jedzenie. W pawilonach odbywały się przedstawienia teatralne, koncerty i popisy ekwilibrystyczne. Wstęp do ogrodu kosztował 4 złote, a do pawilonów 8 złotych. Ogród był iluminowany, a wszystkiemu towarzyszyła muzyka w wykonaniu orkiestry. Na co dzień można było także zobaczyć fajerwerki. Miejsce to było wówczas jednym z najpopularniejszych w Warszawie. Ważne wydarzenie miało miejsce 10 maja 1789 roku, kiedy to Jean-Pierre Blanchard wystartował stąd w dziewiczy na ziemiach polskich lot balonem. Lot trwał 49 minut i zakończył się w okolicach Białołęki. Innym razem linoskoczek Jordaki Kuparenko wzniósł się na balonie wykonanym z afiszów teatralnych, w którym powietrze podgrzewało palące się łuczywo.

Tereny te z czasem kilkukrotnie zmieniały właścicieli, by w II połowie XIX wieku trafić w ręce rodziny Przeździeckich. Z ich inicjatywy w latach 70. XIX wieku przeprowadzono parcelację dóbr – dawna główna ścieżka parkowa zmieniła się w ulicę Foksal, a przylegające do niej place przygotowano pod zabudowę. W latach 18751877 powstał pałac dla Konstantego Zamoyskiego. W 1880 roku wyburzono kamienicę zamykającą dostęp z Nowego Światu do Foksal oraz oficjalnie nadano ulicy tę nazwę. Wkrótce ulica została zabudowana kamienicami oraz pałacykami, w których umiejscowiły się liczne kluby i stowarzyszenia.

Zobacz więcej w artykule: Zabójstwo Bronisława Pierackiego.

15 czerwca 1934 roku przed budynkiem jednego z klubów towarzyskich przy ul. Foksal 3 z limuzyny wysiadł minister spraw wewnętrznych, Bronisław Pieracki. Przed wejściem do budynku, o godzinie 15:30, padły w jego stronę trzy śmiertelne strzały. Zamachowiec, Grzegorz Maciejka, natychmiast oddalił się, ale szybką pogoń zorganizował szofer ministra wraz z przygodnie spotkanym policjantem. Zamachowiec zyskał kilka kroków, skręcił w kierunku ulicy Okólnik i wpadł do jednej z bram. Tam zrzucił charakterystyczny płaszcz, zostawił pakunek i oddalił się niezauważony przez pogoń. Jak się potem okazało, w paczce była bomba – to po niej, jak po nitce do kłębka, trafiono na trop sprawców. Bombę przyrównano do arsenału znalezionego w Krakowie u studenta Jarosława Karpyńca, Ukraińca z pochodzenia. Skazano kilkanaście osób, ale sam zamachowiec uciekł za granicę. Natomiast już 16 czerwca 1934 roku, dla uczczenia zabitego ministra, nazwę ulicy zmieniono na Pierackiego. Podczas II wojny światowej ulica nosiła nazwę Foksalstrasse.

Podczas powstania warszawskiego ulicą Foksal przebiegała druga linia obrony Powiśla, tędy 6 września powstańcy wycofywali się do Śródmieścia, a bronili się na barykadzie na wysokości kamienicy nr 11. Natomiast w budynku nr 3 działał szpital powstańczy, gdzie Niemcy zamordowali 80 osób. Choć kilka kamienic i pałacyków spłonęło, to zabudowa przetrwała wojnę w dobrym stanie i wymagała jedynie niewielkich remontów. Po wojnie, w latach 19471950, ulica nosiła nazwę Jugosłowiańskiej Brygady Pracy, dla upamiętnienia pracy Jugosłowian w odbudowie Warszawy. W potocznym języku ulicę nazywano jednak "Młodzieży Jugosłowiańskiej"[2]. W latach 60. XX wieku planowano przebić przez Foksal przedłużenie ulicy Kopernika, która miałaby stać się nową arterią komunikacyjną mającą na celu odciążenie Nowego Światu. Wyburzeniu uległyby wtedy kamienice nr 13 i nr 15. Pomysłu nigdy nie zrealizowano, jednak kamienice pozostawiono zaniedbane i dopiero współcześnie planuje się ich rewitalizację.

Położenie i obiekty[]

Foksal (budynek nr 19)

Kamienica Warszawskiego Towarzystwa Wioślarskiego

Ulica Foksal rozpoczyna swój bieg od skarpy wiślanej, na dziedzińcu pałacu Zamoyskich, po czym kieruje się na zachód przecinając kolejno ulice Krywulta, Kopernika oraz Gałczyńskiego, by zakończyć bieg na skrzyżowaniu z Nowym Światem i ulicą Chmielną.

Foksal (nr 19, tablica pamiątkowa)

Tablice na kamienicy nr 19

Wzdłuż ulicy Foksal umiejscowione są następujące obiekty:

  • ul. Foksal 2 – Pałac Zamoyskich, dziś siedziba Stowarzyszenia Architektów Polskich (SARP)
  • ul. Foksal 3/5 – Pałac Stanisława Wołowskiego, dziś siedziba Stowarzyszenia Dziennikarzy Polskich
  • ul. Foksal 6 – Pałac Konstantego Przeździeckiego
  • ul. Foksal 7/9 – plac zajęty dziś przez boisko liceum im. Zamoyskiego, przed II wojną światową znajdowały się tu korty tenisowe, na których trenowała tenisistka Jadwiga Jędrzejowska, pierwsza polska finalistka Wimbledonu (1937)
  • ul. Foksal 8 – Pałac Górskich, dziś mieści się w nim siedziba kościoła adwentystów dnia siódmego
  • ul. Foksal 10 – Pałac Marii Przeździeckiej
  • ul. Foksal 10a – Biurowiec
  • ul. Foksal 11 – Kamienica Spółki Anonimowej Przemysłu Metalurgicznego, w niej mieści się Fundacja Atelier oraz Centrum Myśli Jana Pawła II
  • ul. Foksal 13 – Kamienica Grzegorza (Hirsza) Wajnsztejna
  • ul. Foksal 15 – Kamienica Artura Spitzbartha
  • ul. Foksal 16 – Kamienica Ksawerego Branickiego, w niej mieści się Teatr Sabat i siedziba "Krytyki Politycznej", a dawniej znana warszawska restauracja Kameralna
  • ul. Foksal 17 – Kamienica Henryka Lewenfisza, w niej siedzibę ma Państwowy Instytut Wydawniczy
  • ul. Foksal 18 – Kamienica Ksawerego Branickiego
  • ul. Foksal 19 – Kamienica Warszawskiego Towarzystwa Wioślarskiego, w niej mieści się klub muzyczny Foksal 19

Na poszczególnych budynkach umieszczone są tablice pamiątkowe:

  • ul. Foksal 3/5 – tablica upamiętniająca funkcjonowanie tutaj podczas powstania warszawskiego szpitala powstańczego Czerwonego Krzyża
  • ul. Foksal 16 – tablica upamiętniająca inwalidów wojennych poległych i pomordowanych w latach 1939-1945
  • ul. Foksal 17 – tablica upamiętniająca funkcjonujący w tym miejscu przez wiele lat lokal Cafe Snob, czyli kawiarnię Państwowego Instytutu Wydawniczego
  • ul. Foksal 19 – tablica upamiętniająca budowę i odbudowę kamienicy Warszawskiego Towarzystwa Wioślarskiego oraz osobę zasłużonego prezesa, profesora Jerzego Lotha.

Galeria[]

Przypisy[]

  1. Kwiryna Handke, Słownik nazewnictwa Warszawy, Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy, Warszawa, 1998
  2. 2,0 2,1 Ulica Foksal, srodmiescie.warszawa.pl

Linki zewnętrzne[]

Advertisement