Warszawikia

CZYTAJ WIĘCEJ

Warszawikia
Advertisement
Ujednoznacznienie
Ten artykuł dotyczy zabytkowej dzielnicy Warszawy. Zobacz też: określenie "starówka" oraz Zespół przystankowy Stare Miasto.
Zabytek
nr w rej.
546
Stare Miasto MSI

Stare Miasto na tle Śródmieścia wg MSI

Stare Miasto

Panorama Starego Miasta z okolic pomnika Nike (widoczny u dołu)

Stare Miasto – osiedle i obszar MSI w Śródmieściu Warszawy, najstarsze osiedle na terenie współczesnego miasta i kolebka miasta Warszawy. Ze względu na swoją wartość historyczną w 1980 roku zostało wpisane na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO. Historyczny obszar Starego Miasta (Starej Warszawy) ograniczają mury miejskie, a współczesny Wisła od wschodu, Most Śląsko-Dąbrowski i aleja "Solidarności" od południa, ulica Miodowa od zachodu oraz ulice Długa, Mostowa i Boleść od północy.

Centralnym punktem Starego Miasta jest Rynek Starego Miasta, przy którym znajdują się Muzeum Literatury, Muzeum Historyczne m.st. Warszawy oraz Pomnik Syrenki i od którego odchodzą uliczki Wąski Dunaj, Nowomiejska, Krzywe Koło, Celna, Jezuicka, Świętojańska i Zapiecek. Na starówce znajduje się także plac Zamkowy z Zamkiem Królewskim. Stare Miasto od północy i zachodu odgrodzone jest zabytkowymi murami i wyschniętą fosą, w północnej części stoi Barbakan. Od wschodu dostęp utrudnia skarpa wiślana oraz tak zwana Gnojna Góra, na której znajduje się punkt widokowy. Stare Miasto jest jednym z najpopularniejszych celów turystycznych w Warszawie.

Historia[]

MHŻP 02 1

Stare Miasto w XV wieku

RynekStaregoMiasta wieszanie

Rynek Starego Miasta w 1794 roku, obraz Jana Piotra Norblina

Skanuj0018

Plac Zamkowy w 1910 roku

Rynek

Rynek Starego Miasta w 1945 roku

Warsaw Old Town aerial view

Stare Miasto w latach 60. XX wieku

Plac Zamkowy widok na strone polnocna

Plac Zamkowy współcześnie

Historia Starego Miasta sięga końca XIII wieku, kiedy to w rejonie dzisiejszego pałacu pod Blachą na skarpie wiślanej, nad rzeczką Kamionką, umiejscowiono przeniesiony z Jazdowa gród. Wkrótce w pobliżu tego grodu ulokowano nową osadę nazwaną "Warszową" (od imienia "Warsz") – było to osiedle na prawie chełmińskim umiejscowione na trakcie z Czerska do Zakroczymia, o który oparto zachodnim bokiem centralny rynek miasta. Względem niego wytyczono sieć uliczek, odchodzących parami z każdego z narożników placu. Lokacja Starej Warszawy przypisywana jest księciu mazowieckiemu Bolesławowi II oraz mieszczanom i kupcom toruńskim.

Nowe miasto uzyskało charakterystyczny dla zakładanych na prawie chełmińskim układ urbanistyczny. Centrum osady stanowił prostokątny rynek o wymiarach 90 na 73 metry, a z każdego z jego narożników wychodziły po dwie prostopadłe względem siebie uliczki. Środek rynku zajął ratusz, a wzdłuż rynkowych pierzei znalazło się 40 posesji. Na terenie całej osady, otoczonej początkowo wałem ziemnym, a potem murami obronnymi, znalazło się 12 ulic oraz około 150 posesji. Nietypowo, bo poza rynkiem, umieszczono kościół parafialny – znalazł się w połowie drogi między rynkiem a rezydencją książęcą. Łączna powierzchnia osady wyniosła około 20 hektarów. Układ urbanistyczny Starego Miasta pozostał niemal niezmieniony do czasów współczesnych.

Rozwojowi grodu w tym rejonie sprzyjały warunki naturalne oraz położenie. Miejscowość założona została na skraju Równiny Warszawskiej, nad doliną rzeki Wisły tworzącą w tym rejonie trzy terasy: zalewową, średnią oraz wydmową. Tworząc skarpę wiślaną budowały w tym miejscu wybitne walory nie tylko widokowe, ale i obronne. Rozległe równiny sprzyjały natomiast rozwojowi rolnictwa. Ponadto na rozwój osady wpłynęło położenie na skrzyżowaniu dawnej drogi lądowej łączącej miasta flandryjskie przez Gdańsk i Toruń z Rusią oraz drogi wodnej z południa na północ Polski.

Osada dobrze rozwijała się w XIV wieku, szczególnie za czasów księcia Trojdena, gdyż to za jego panowania miało miejsce najważniejsze wydarzenie tego okresu o charakterze europejskim. W 1339 roku, dnia 4 lutego w kościele św. Jana rozpoczął się proces polsko-krzyżacki. Aby mógł on być zorganizowany w Warszawie, potrzeba było wystarczającej ilości miejsc noclegowych, wyżywienia oraz ludzi wykształconych. Dodatkowo było to miasto neutralne (było wtedy częścią niezależnego od Polski księstwa mazowieckiego), było otoczone murem, a więc bezpieczne, z kościołem, który mógł pomieścić 126 świadków. Akta procesu zawierały też pierwszy znany opis Starego Miasta. Trojden mógł też przyczynić się do powstania herbu Warszawy, gdyż od jego herbu (był to smok, rzadki motyw heraldyczny) najpewniej wywodzi się warszawska Syrenka. W XIV wieku kształtują się władze miejskie z wójtem na czele.

W 1402 roku z Czerska przeniesiono do Warszawy kapitułę, a 4 czerwca 1413 roku dokonano ponownej lokacji oraz usankcjonowania prawnego miasta. W 1431 roku, w związku z kilkoma wcześniejszymi pożarami (1374, 1384) wydano zakaz budowy domów drewnianych w obrębie murów miejskich, co znacząco przyczyniło się do rozwoju miasta. W XV wieku rozwój nieco zwolnił, choć Stara Warszawa wciąż odgrywała ważną rolę. Szczyt rozwoju przypadł na XVI wiek, mimo iż w 1526 roku, po inkorporacji Mazowsza do Korony Warszawa stała się miastem mniej znaczącym. Wtedy też nadszedł koniec mniejszości żydowskiej mieszkającej w Starej Warszawie, miała ona nawet swoją synagogę na ulicy Żydowskiej (rejon dzisiejszego Wąskiego Dunaju). Rozwój gospodarczy miastu przyniosło znakomite położenie geograficzne. W 1579 roku liczba mieszkańców Starej Warszawy mogła wynosić około 5 tysięcy mieszkańców.

Jednakże dzięki centralnemu położeniu Starej Warszawy w Rzeczpospolitej Obojga Narodów polscy królowie zaczęli przebywać tu coraz dłużej. W 1569 roku w Lublinie zdecydowano, że tu odbywać się będą sejmy – z tym wydarzeniem związana jest kolejna wielka inwestycja: stały most przez Wisłę, drugi po toruńskim, który powstał u wylotu ulicy Mostowej i istniał w latach 1573-1603. W 1607 roku pożar strawił sporą część zabudowy, w 1611 roku na Zamek Królewski swój dwór na stałe przeniósł król Zygmunt III Waza. Powstał wtedy pierwszy drewniany wodociąg, doprowadzający wodę do miasta z rzeki Bełczącej. Z czasem, ze względu na brak miejsca, Stare Miasto zaczęło tracić na znaczeniu, a po powstaniu w latach 1621-1624 wałów zygmuntowskich osada zaczęła się rozrastać poza murami. Stare Miasto zostało w znacznym stopniu zniszczone podczas potopu szwedzkiego (1655-1660), ale ze względu na stołeczność szybko się odbudowało, już w 1674 roku Stara Warszawa liczyła przeszło 3 tysiące mieszkańców.

W XVIII wieku rola Starej Warszawy powoli spadała, coraz większe stawały się problemy z uporządkowaniem i zagospodarowaniem ulic. W II połowie XVIII wieku Stare Miasto było już w 90% murowane, jednak bogata ludność zaczęła powoli wyprowadzać się w inne rejony Warszawy. 18 kwietnia 1791 roku uchwalono prawo o miastach, które wydzielało administracyjnie Stare Miasto jako cyrkuł, a jednocześnie włączyło w granice Warszawy wszystkie okoliczne osiedla i jurydyki. W 1792 zakazano grzebania zmarłych na terenie miasta, za czym poszła likwidacja cmentarza przy kolegiacie św. Jana. Za czasów Królestwa Polskiego planowano wyburzenie sporej części kamienic w celu wybudowania szerokich traktów wiodących do Zamku Królewskiego, skończyło się jedynie na wytyczeniu w 1818 roku placu Zamkowego. Wkrótce całkowicie zabudowano mury miejskie, rozebrano ratusz.

Pod zaborami postępowała pauperyzacja społeczeństwa Starego Miasta, a najważniejsze instytucje, podobnie jak "centrum" miasta przeniosło się w okolice placu Teatralnego – tam też umiejscowił się miejski ratusz. Po wybudowaniu Cytadeli Stare Miasto znalazło się na uboczu. Na początku XX wieku mieszkańcy Starego Miasta byli biedni, a warunki mieszkaniowe były tragiczne. Dzielnica kojarzona była z nędzą. Pewna rewitalizacja zaczęła się dopiero w okresie międzywojennym, kiedy przedsięwzięto renowację fasad na Rynku Starego Miasta, wnętrz Zamku Królewskiego oraz odkryto pozostałości murów miejskich. Usunięto targowiska z Rynku Starego Miasta i Szerokiego Dunaju. U podnóża Starego Miasta zaczęto budowę nadwiślańskich bulwarów.

Stare Miasto zostało znacznie uszkodzone podczas II wojny światowej, w szczególności podczas bombardowań 17 oraz 25 września 1939 roku. W planach przebudowy Warszawy jako miasto niemieckie (tzw. plan Pabsta) Stare Miasto miano pozostawić jako dowód ciągłości niemieckiego osadnictwo na tych ziemiach. O wiele poważniejsze zniszczenia przyniosło jednak powstanie warszawskie – cała dzielnica została opanowana przez powstańców już 1 sierpnia. Niemcy przypuścili generalny szturm na Stare Miasto 11 sierpnia, dzielnica stała się powstańczą twierdzą i poddała się dopiero 2 września 1944 roku, wcześniej żołnierze ewakuowali się kanałami przez właz na placu Krasińskich. W wyniku powstania i później systematycznego niszczenia miasta najstarsza i najbardziej zabytkowa część miasta leżała w gruzach, zniszczonych było 90% budynków. Tuż po wojnie planowano pozostawienie zrujnowanego Stare Miasta jako pamiątki przeszłości[1], ostatecznie jednak postanowiono odbudować zabytkową dzielnicę.

W latach 1945-1947 podjęto odgruzowanie dzielnicy i zabezpieczenie zachowanych fragmentów, a w 1952 roku przystąpiono do odbudowy, skutecznie zamieniając Stare Miasto z siedliska nędzy w zabytkowy kompleks o znaczeniu międzynarodowym – kamienice dostosowano do nowoczesnych warunków mieszkaniowych odtwarzając jednocześnie zabytkowe fasady z zachowaniem autentycznych fragmentów przedwojennych. Zdecydowano się zachować średniowieczny układ ulic oraz wyeksponować zachowane fragmenty zabudowy. Najważniejsze prace wykonano do 1954 roku. Wiele robót wykonali sami warszawiacy w czynie społecznym. Odbudową kierowali Mieczysław Kuzma, Piotr Biegański i Stanisław Brukalski przy ogromnej współpracy konserwatorów zabytków, w tym prof. Jana Zachwatowicza. Na Podzamczu wyburzono większość zabudowań i urządzono park. W 1971 roku zapadła decyzja o sfinalizowaniu dzieła odbudowy poprzez wzniesienie Zamku Królewskiego.

Katedra św

Bazylika Archikatedralna św. Jana Chrzciciela

Stare Miasto jest jedyną w skali świata dzielnicą zabytkową w pełni zrekonstruowaną po zniszczeniach wojennych. Praca tysięcy ludzi nad odbudową poskutkowała wpisaniem w 1980 roku Starego Miasta na listę Światowego Dziedzictwa Kultury UNESCO. Informującą o tym tablicę wmurowano na Zapiecku.

Najważniejsze obiekty[]

Galeria[]

Przypisy[]

Linki zewnętrzne[]


Advertisement