Ostatni książęta mazowieccy – Stanisław pośrodku
Stanisław (ur. 17 maja 1500; zm. 8 sierpnia 1524 w Warszawie) – książę mazowiecki, warszawski i czerski, panujący wraz z bratem Januszem III, zmarł w niewyjaśnionych okolicznościach.
Stanisław urodził się jako starszy syn księcia Konrada Rudego i Anny Radziwiłłówny, jako trzeci z rodzeństwa (po siostrach Zofii i Annie), po śmierci ojca w 1503 roku został (wraz z bratem Januszem) księciem mazowieckim i do 1518 roku znajdował się pod opieką regentki – Anny Radziwiłłówny (mieszkali z nią m.in. na dworze ujazdowskim). W życiu prywatnym Stanisław, tak jak jego brat Janusz, nie stronili od używania życia i alkoholu. Podobnie zachowywała się ich matka, regentka Anna, która wiodła liczne romanse z mazowieckimi wielmożnymi. Doprowadziło to do buntu szlachty, a w wyniku interwencji króla polskiego Zygmunta Starego regentkę odsunięto od władzy.
W 1519 roku, spełniając swój obowiązek lenny, rządzący księstwem wysłali oddziały posiłkowe królowi polskiemu, które zdobyły kilka miejscowości na Mazurach, choć jednocześnie książę Stanisław prowadził po kryjomu rozmowy z Krzyżakami w sprawie zawieszenia broni. Za panowania Stanisława całkowicie zlikwidowano także warszawską gminę żydowską. Mimo to nadal prowadził on rozwiązły tryb życia, co mogło być przyczyną przedwczesnej śmierci w 1524 roku (zmarł w kamienicy Mansjonaria przy ul. Świętojańskiej). Niepokoje jednak nie ustały, a po śmierci Stanisława wybuchł tzw. tumult warszawski.
Śmierć Stanisława wydawała się wielu podejrzana, co dodatkowo zostało spotęgowane podobnie tajemniczą śmiercią jego brata Janusza w 1526 roku. Tym bardziej, że w wyniku braku potomków Księstwo Mazowieckie stawało się fragmentem Królestwa Polskiego. Główną podejrzaną zamachu na książąt mazowieckich wojewodzianka płocka Katarzyna Radziejowska, jednak w wyniku zleconego przez króla Zygmunta Starego śledztwa ustalono w specjalnym edykcie z 9 lutego 1528, że książęta nie sztuką ani sprawą ludzką, lecz z woli Pana Wszechmogącego tego świata zeszli. Mimo to władze miejskie skazały na śmierć dwie kobiety i dwóch mężczyzn.
Obaj książęta mazowieccy zostali pochowani w podziemiach kościoła farnego na Starym Mieście, a w prawej nawie współczesnego kościoła znajduje się ich płyta nagrobna.