Skaryszew – jurydyka założona w końcu XVI wieku jako Skarszew na gruntach wsi Kamion. Wraz z pozostałymi jurydykami zlikwidowana w końcu XVIII wieku.
Obecnie większość terenu dawnej jurydyki Skaryszew znajduje się w południowej części dzielnicy Praga-Północ, a pozostała w północnej części dzielnicy Praga-Południe.
Historia[]
Historyczne targowisko zwierzęce
Kościół św. Stanisława na Skaryszewie, fragment panoramy baryczkowskiej
XVI oraz XVII wiek[]
Skaryszew powstał w 1571 roku na terenie obecnego osiedla Kamionek (wówczas wieś Kamion, która należała do diecezji płockiej), na skutek działań biskupa kapituły płockiej. Skaryszew zajął kawałek obszaru wsi Kamion, który stykał się z Wisłą. Rynek Skaryszewa znajdował się tuż obok targowiska zwierzęcego i został wymyty przez Wisłę (obecnie jest to teren Portu Praskiego).
W 1641 roku, jako pierwszy na prawym brzegu Wisły, Skaryszew otrzymał prawa miejskie. Związane było to z faktem, iż podlegał on biskupstwu płockiemu, którym zawiadywał brat króla Władysława IV, Karol Ferdynand Waza. W tym samym roku postawiono kościół św. Stanisława, który początkowo pełnił funkcję filii kościoła parafialnego w Kamionie i znajdował się on na rogu dzisiejszych ulic Wrzesińskiej i Okrzei, więc dlatego ulica ta nazywała się początkowo Kościelna.
Wokół kościoła znajdował się cmentarz, gdzie w XVII i XVIII wieku chowano zmarłych z Pragi i Skaryszewa. W 1645 roku, tuż przy kościele, powstało Bractwo Aniołów Stróżów, którego celem było wspieranie potrzebujących.
Podczas potopu szwedzkiego w 1656 roku do kościoła św. Stanisława tymczasowo przeniesiono figurę Matki Boskiej Kamionkowskiej wraz z parafią z kościoła w Kamieniu, jednakże kościół skaryszewski również został wówczas zniszczony i ostatecznie został odbudowany dopiero w 1681 roku.
XVIII oraz XIX wiek[]
W 1770 roku powstały wały Lubomirskiego na terenach prawobrzeżnych jurydyk Golędzinów, Praga oraz Skaryszew. Ogradzały one teren wzdłuż dzisiejszej ul. Brzeskiej. Wały te wyznaczyły granicę Skaryszewa i Kamiona.
Herby jurydyk Skaryszew oraz Kamion
W 1780 roku Kamion stał się własnością króla Stanisława Augusta, który jednak oddał go na rzecz swojego bratanka Stanisława Poniatowskiego w 1781 roku. Wówczas powstała jurydyka Kamion - wzdłuż dzisiejszej ul. Zamoyskiego. Obie jurydyki (Skaryszew oraz Kamion) miały wspólny ratusz na rogu dzisiejszej ul. Ząbkowskiej oraz Targowej (na wprost ówczesnego targowiska).
18 kwietnia 1791 roku uchwalona została ustawa o miastach, w myśl której zlikwidowane zostały jurydyki, a zamiast nich – na jednolitym terenie miasta, wewnątrz wałów Lubomirskiego, utworzono cyrkuły, czyli okręgi administracyjne. Na prawym brzegu powstał jeden cyrkuł (okręg) Praga. Zawsze był on ostatni w numeracji: VII, VIII. a potem XII.
W okresie napoleońskim wybudowano twierdzę Pragę, na granicy Pragi oraz Skaryszewa, w osi ul. Brukowej (dziś Okrzei), co wymusiło rozebranie domów w promieniu 850 metrów, które pozostały po rzezi Pragi, co miało zapewnić wolne przedpole. Już w 1809 roku twierdza okazała się przydatna, gdy Austriacy zajęli Warszawę. Później, w 1811 roku, rozebrano pozostałe zabudowania Skaryszewa – m.in. kościół (figurę Matki Boskiej Kamionkowskiej przeniesiono do kościoła Matki Boskiej Loretańskiej), plebanię, cmentarz oraz szpital. Doprowadziło to do likwidacji Skaryszewa i zaniku nazwy Skaryszew w odniesieniu do rejonu na pograniczu Pragi Północ oraz Pragi Południe.
W okresie Królestwa Kongresowego zmieniono lokalizację okopów Lubomirskiego. Na prawym brzegu przeprowadzono całkowicie nowy przebieg, powiększający obszar miasta. Zostały one wyznaczone wg linii prostych, po których zostały przebiegi ulic: Lubelskiej, Markowskiej i Zaokopowej. Zbudowano w ich linii rogatki, przez które można było dostać się do miasta kilkoma traktami. Zbudowano wówczas m. in. klasycystyczne budynki rogatek grochowskich (od strony Grochowa) na szlaku moskiewskim. Do tego czasu cyrkuł Praga miał osobnego burmistrza, który okresowo zdawał sprawę radzie miasta.
W okresie od 1835 do 1852 roku zlikwidowana została twierdza Praga, a teren dawnego Skaryszewa pozostał, do czasów nowej urbanizacji, ugorem. Ponadto, teren ten był narażony – do czasu gdy zaczęto umacniać brzegi - na podmywanie przez Wisłę, co znacznie zmniejszyło jego teren. Wówczas, m.in. teren dawnego rynku znalazł się na terenie obecnego Portu Praskiego. W 1870 roku jednej z ulic na terenie dawnego Skaryszewa nadano nazwę Skaryszewska.
W 1898 roku do Warszawy przyłączono Nową Pragę, Szmulowiznę i Kamionek, które również włączono do cyrkułu XII Praga, co jednak wymusiło prace nad zmianą podziału administracyjnego tej okolicy Warszawy.
XX i XXI wiek[]
W 1906 roku powstał Park Skaryszewski, który w okresie międzywojennym zyskał nazwę Park Paderewskiego. W 1908 roku cyrkuł XII Praga podzielono na dwa: cyrkuł XIV nowopraski (północny) oraz cyrkuł XV staropraski (południowy). W 1913 roku zbudowano drugą linię kolei jabłonowskiej, która przebiegała przez Skaryszew w kierunku ul. Grochowskiej. Wówczas na ul. Zamoyskiego znajdował się przystanek kolejowy Park Paderewskiego. Skaryszewski odcinek kolei jabłonowskiej został ostatecznie zlikwidowany w 1952 roku, a na dawnym nasypie kolejowym położono chodnik.
W 1916 roku oba cyrkuły przemianowano na okręgi Praga Północ i Praga Południe, a linią podziału były dzisiejsze ulice Ząbkowska i Radzymińska. Nazwy Skaryszew i Kamionek były ignorowane w ówczesnych podziałach administracyjnych, bowiem nazwa Skaryszew nie pojawiała się w żadnych planach od czasów wyburzeń napoleońskich. W latach 30. XX wieku planowano nazwać plac przed Dworcem Wschodnim, na końcu ul. Skaryszewskiej placem Skaryszewskim, ale pozostało to tylko w sferze planów.
Linia średnicowa, która była projektowana już w XIX wieku, została ostatecznie zrealizowana po odzyskaniu niepodległości. Wymagało to zbudowania nasypu przez niskie tereny Saskiej Kępy i Skaryszewa oraz przebudowy stacji Warszawa Wschodnia z czołowej na przelotową, czyli cofnięcia stacji, utworzonej na nasypie o odpowiednich łukach na obecne miejsce. Nasyp został usypany m.in. na miejscu dawnych peronów.
Kwestia nazwy Skaryszew[]
Tabliczki MSI obszaru Stara Praga
Przy tworzeniu Miejskiego Systemu Informacji powstał obszar Stara Praga – ignorujący nazwę Skaryszew - nawiązujący do nazwy cyrkułu staropraskiego oraz nowopraskiego (obszar MSI Nowa Praga również powstał).
Obecnie postulowane jest przywrócenie nazwy Skaryszew jako nazwy historycznej dla obszaru granicznego dzisiejszych dzielnic Pragi Północ i Pragi Południe.