Akcja pod Arsenałem (kryptonim Meksyk II) – operacja militarna przeprowadzona przez Grupy Szturowe Szarych Szeregów dnia 26 marca 1943 roku u zbiegu ulicy Długiej, Nalewek i Bielańskiej, obok Arsenału, mająca na celu odbicie z rąk niemieckich Jana Bytnara "Rudego" oraz dwudziestu czterech innych więźniów.
Preludium[]
Konieczność zorganizowania tej akcji wynikła w wydarzeń, jakie miały miejsce w połowie marca 1943 roku. 18 marca 1943 roku Henryk Ostrowski "Heniek", komendant Hufca Praga, został zatrzymany przez Niemców w swoim konspiracyjnym mieszkaniu na ul. Osieckiej na Grochowie. W mieszkaniu zostały znalezione materiały szkoleniowe i wywiadowcze. W jednym z nich zaszyfrowany był adres zamieszkania Jana Bytnara. Niemcy adres odszyfrowali i rano 23 marca 1943 roku aresztowali go w jego mieszkaniu przy alei Niepodległości 159. Jan Bytnar trafił do więzienia Pawiak, skąd był przewożony na brutalne przesłuchania do siedziby gestapo w alei Szucha 25. Pierwszą próbę odbicia Bytnara (kryptonim Meksyk I) podjęto już 23 marca, jednak nie powiodła się.
Przebieg akcji[]
Kolejną akcję zaplanowano na 26 marca 1943 roku na godzinę 17:30, miał to być moment powrotu więźniarki z dwudziestoma pięcioma więźniami z alei Szucha na Dzielną. O godzinie przewozu więźniów zamachowcy dowiedzieli się dzięki Zygmuntowi Kaczyńskiemu „Wesołemu”, który jako dostawca słodyczy miał wstęp na Szucha i zbierał tam wszelkie interesujące podziemie informacje. Na miejsce wybrano skrzyżowanie ulic Długiej, Nalewek i Bielańskiej, gdyż pojazd musiał w tym miejscu znacznie zwolnić, aby przejechać przez dwa położone blisko siebie zakręty. Do akcji przygotowanych było dwudziestu ośmiu członków Szarych Szeregów dowodzonych przez Stanisława Broniewskiego "Orszę".
Kiedy więźniarka zbliżała się do miejsca akcji, odpowiedni znak przekazał jeden z łączników. Moment okazał się niefortunny, gdyż na ulicy znajdowało się wtedy wielu niemieckich żołnierzy, a z jednej z bram wyszedł przypadkowy policjant, który zaalarmowany widokiem partyzantów próbował oddać strzał, został jednak wcześniej trafiony przez Tadeusza Zawadzkiego "Zośkę". Partyzanci obrzucili więźniarkę butelkami z benzyną, samochód próbował bezskutecznie zmienić kurs. Z auta wyskoczyli niemieccy żołnierze, którzy rozpoczęli wymianę ognia. Niemcy zostali szybko przyparci do muru, do więźniarki dobiegli Jerzy Gawin "Słoń" oraz Aleksy Dawidowski "Alek", by uwolnić więźniów. Rannego Jana Bytnara "Rudego" trzeba było wynieść na ramionach. Akcja zakończyła się sukcesem – odbito wszystkich dwudziestu pięciu więźniów.
.JPG){kind=link}
Kamień pamiątkowy w miejscu akcji
Tablica na budynku Arsenału
Tablica na kamieniu pamiątkowym
Dowódcą akcji był Stanisław Broniewski "Orsza", zespół podzielony był na dwie grupy. Grupa "Atak" dowodzona była przez Tadeusza Zawadzkiego "Zośkę", jego zastępcą był Jan Rodowicz "Anoda". W skład grupy weszli także Tadeusz Chojko "Bolec", Henryk Kupis "Heniek", Stanisław Pomykalski "Stasiek", Sławomir Bittner "Maciek", Eugeniusz Koecher "Kołczan", Wiesław Krajewski "Sem", Jerzy Gawin "Słoń", Tadeusz Krzyżewicz "Buzdygan", Tadeusz Szajnoch "Cielak", Aleksy Dawidowski "Alek", Hubert Lenk "Hubert" i Jerzy Zapadko "Mirski". Druga grupa, "Ubezpiecznie", dowodzona była przez Wiesława Cieplaka "Giweonta", a w jej skład weszli Konrad Okolski "Kuba", Witold Bartnicki Kadłubek", Andrzej Wolski "Jur", Józef Saski "Katoda", Stanisław Jastrzębski "Kopeć", Żelisław Olech "Rawicz", Tytus Trzciński "Tytus", Feliks Pendelski "Felek", Józef Pleszczyński "Ziutek", Jerzy Tabor "Pająk", Kazimierz Łodziński "Kapsiut", Jerzy Zborowski "Ziutek" i Jerzy Pepłowski "Jurek TK".
Na polu walki pozostało czterech zabitych oraz dziewięciu rannych Niemców, po polskiej stronie ranni zostali Aleksy Dawidowski "Alek" oraz Tadeusz Krzyżewicz "Buzdygan", obaj później zmarli od ran. Jeden z uczestników, Hubert Lenk "Hubert", został schwytany i wkrótce rozstrzelany. Niemcy w ramach represji 27 marca 1943 roku rozstrzelali na dziedzińcu Pawiaka 140 więźniów. Główny cel akcji, Jan Bytnar "Rudy", zmarł od ran oprawców 30 marca 1943 roku.
Pamięć[]
Akcja Pod Arsenałem doczekała się adaptacji filmowej w 1977 roku w reżyserii Jana Łomnickiego. Miejsce, gdzie dokonano akcji, jest upamiętnione dzisiaj kamieniem oraz tablicą pamiątkową, które umieszczone są na rogu ulicy Długiej i Bohaterów Getta. Kamień pamiątkowy ze znakiem Polski Walczącej posiada napis: W 60-tą rocznicę „Akcji pod Arsenałem” przeprowadzonej przez Grupy Szturmowe OS „Jerzy”, podległe Kierownictwu Dywersji Komendy Głównej Armii Krajowej / Hołd pamięci Tym, którzy oddali życie za przyjaciół / Składają weterani Armii Krajowej z batalionów „Zośka” i „Parasol” / 26 marca 2003 roku.