Rynek Starego Miasta

Ten artykuł dotyczy Rynku Starego Miasta. Zobacz też: Rynek Nowego Miasta.

nr w rej.

475

Rynek Starego Miasta – prostokątny plac położony na Starym Mieście, najstarszy plac Warszawy.

Plac ma wymiary 90 na 73 metry i odchodzi od niego osiem uliczek, które wychodzą parami, prostopadle do siebie, z każdego narożnika placu, i są to ulice Wąski Dunaj, Nowomiejska, Krzywe Koło, Kamienne Schodki, Celna, Jezuicka, Świętojańska oraz Zapiecek. Plac jest zamknięty dla ruchu kołowego.

Historia[]

RynekStaregoMiasta wieszanie — Rynek w 1794 roku: scena przedstawia wieszanie targowiczan na tle ratusza

Rynek Starego Miasta ukształtował się wraz z lokacją Starej Warszawy, a więc na przełomie XIII i XIV wieku. Wytyczono przy nim czterdzieści działek, zabudowa początkowo była drewniana, a pośrodku około 1429 roku stanął ratusz z pręgierzem i kuną, czyli klatką dla przestępców. Rynek pełnił funkcje handlowe oraz publiczne – tutaj odbywały się targi, jarmarki oraz egzekucje publiczne, w późniejszym okresie spalano także heretyckie księgi i pisma. W XV wieku zaczęły pojawiać się pierwsze gotyckie kamieniczki, a około 1580 roku na rynku umieszczona została studnia, do której drewnianymi rurociągami doprowadzano wodę z ujęcia z rzeczki Bełczącej. Pożar miasta z 1607 roku zniszczył dużą część zabudowy, kończąc epokę gotycką i drewnianą, a dając miejsce pod nową, renesansową, a potem barokową architekturę. Nowe kamienice stawały się coraz wyższe, nawet trzypiętrowe, pokrywano je tynkiem, schodkowe szczyty zastąpiła attyka przykrywająca dach.

Syrenka stalus2 — Rynek Starego Miasta koło 1900 roku

Choć zabudowa wokół Starej Warszawy rozrastała się coraz bardziej, funkcję najważniejszego placu miasta rynek zachował do końca XVIII wieku. Ratusz kilkakrotnie przebudowano. Dnia 2 grudnia 1789 roku z rynku wyruszyła czarna procesja, podczas której delegaci przekazali królowi Stanisławowi Augustowi Poniatowskiemu petycję domagającą się przywrócenia praw publicznych mieszczanom. W 1794 roku na rynku powieszono zdrajców z Targowicy. Kiedy jednak w tym samym roku zaczęła obowiązywać uchwała Prawo o miastach, scalająca otaczające Warszawę jurydyki, rynek zaczął tracić na znaczeniu, a centrum miasta zaczęło przenosić się w stronę południową. W 1817 rozebrano dawny ratusz. W jego miejscu w 1855 roku stanęła rzeźba Syreny dłuta Konstantego Hegla. Otoczono ją basenem z wodotryskiem, a wygląd rynku uzupełniły dwie żeliwne studnie.

Zarówno Rynek Starego Miasta, jak i całe Stare Miasto, znacznie spauperyzowało się w XIX wieku i dopiero na początku XX wieku renowacją zabytkowych kamienic zainteresowało się Towarzystwo Opieki nad Zabytkami Przeszłości. W 1916 roku poszczególne strony rynku otrzymały za patronów osoby związane z Sejmem Czteroletnim: Ignacego Wyssogotę-Zakrzewskiego (południowa pierzeja), Franciszka Barssa (wschodnia), Hugona Kołłątaja (zachodnia) oraz Jana Dekerta (północna). W 1928 roku fasady rynkowych kamienic zostały odnowione i udekorowane polichromiami znanych polskich plastyków. Zniknął ostatecznie handel z rynku, w 1929 roku wszystkich handlarzy przeniesiono do Hali Świętojerskiej przy Świętojerskiej 4/6. W 1936 roku trzy kamienice w północnej pierzei przeznaczono na siedzibę Muzeum Historycznego. W 1938 studenci architektury, prowadzeni przez Oskara Sosnowskiego, dokonali inwentaryzacji zabudowy Rynku Starego Miasta.

Rynek Starego Miasta (remont nawierzchni) — Remont nawierzchni rynku (2013)

Rynek Starego Miasta (lodowisko) — Lodowisko na rynku (2014)

Podczas okupacji Niemcy chcieli za wszelką cenę przejąć dokumenty inwentaryzacyjne i je zniszczyć, jednak dzięki polskiej uporczywości udało się je najpierw wywieźć do Brwinowa, a następnie do Piotrkowa Trybunalskiego. Zabudowa została znacznie zniszczona w wyniku powstania warszawskiego, najbardziej zniszczona została wschodnia pierzeja rynku, gdzie zniszczeniu uległo niemal 100% zabudowy. Strona południowa przetrwała w 50%, a północna, najlepiej zachowana, w 70%. W 1945 roku przeprowadzono prace zabezpieczające, a dzięki zachowanym dokumentom w 1949 roku przystąpiono do odbudowy rynkowych kamienic. Podczas prac rewaloryzacyjnych udało się odtworzyć bądź odratować wiele autentycznych elementów, a najstarsze i najważniejsze detale wyeksponowano. Podczas odbudowy posłużono się także opisami z przewodnika Adama Jarzębskiego. Prace zakończono w 1953 roku, a wszystkie kamienice pokryte zostały nowymi, kolorowymi polichromiami, odtworzono jak najdokładniej ich fasady, wnętrza dostosowano jednak do nowych potrzeb mieszkaniowych.

Współcześnie Rynek Starego Miasta jest jednym z najważniejszych miejsc na kulturalnej i turystycznej mapie Warszawy, ze względu na wpisanie w 1980 roku warszawskiego Starego Miasta na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturalnego UNESCO jest głównym punktem każdej wycieczki do Warszawy. Latem odbywają się na nim liczne wydarzenia kulturalne, a zimą rynek dekorowany jest świątecznymi ozdobami oraz choinką. Jego najważniejszym elementem jest pomnik Syrenki, wokół niego zachowały się dwie dawne studnie, a w bruku wykonano zarys murów dawnego ratusza oraz otaczających go jatek i kramów. Ponadto w latach 2010-2012 przeprowadzono renowację piwnic wokół Rynku, które zostały udostępnione zwiedzającym w Noc Muzeów, 19 maja 2012 roku. Od sierpnia do listopada 2013 roku trwała natomiast renowacja nawierzchni rynku, podczas prac odkryto pozostałości m.in. kuny, pręgierza oraz rynkowych kramów.

W latach 2008-2012 na rynku organizowano również jarmark bożonarodzeniowy, jednak w 2013 roku zamiast niego miało zostać zorganizowane lodowisko – choć początkowo wycofał się jeden ze sponsorów i zapowiedziano, że na rynku nie zostanie zorganizowane ani lodowiska, ani jarmarku, to na początku grudnia na bruku rynku miasto ustawiło konstrukcję lodowiska, a obok niego znalazła się wypożyczalnia oraz oferta gastronomiczna. Lodowisko działało do połowy marca 2014 roku, a dziennie korzystało z niego około 1,5 tysiąca osób. Ponownie uruchomiono je w grudniu 2014 roku i działało do końca lutego 2015 roku.

Zabudowa[]

Rynek Starego Miasta — Widok w kierunku wylotu Krzywego Koła

Rynek Starego Miasta (Zegar) — Zegar w kamienicy nr 15

Rynek Starego Miasta (kamenica) — Kamienice nr 19 i nr 21 – z gotyckimi portalami

Strona Barssa Rynek Starego Miasta — Strona Barssa

Pierzeje Rynku Starego Miasta są szczelnie wypełnione kamienicami pochodzącymi z różnych epok, w większości pieczołowicie odbudowanymi po zniszczeniach II wojny światowej. Każda spośród czterech pierzei rynkowych ma swojego patrona, osobę związaną z Sejmem Czteroletnim, jaki miał miejsce w latach 1788-1792. Przy nich znajduje się trzydzieści osiem rynkowych kamienic:

Strona Ignacego Wyssogoty-Zakrzewskiego
- Rynek Starego Miasta 1 – Kamienica Walbachowska
- Rynek Starego Miasta 3 – Kamienica Juchtowska
- Rynek Starego Miasta 5 – Kamienica Jeleniowska
- Rynek Starego Miasta 7 – Kamienica Złocista
- Rynek Starego Miasta 9 – Kamienica Długoszowska
- Rynek Starego Miasta 11 – Kamienica Majeranowska
- Rynek Starego Miasta 13 – Kamienica pod Lwem
Strona Franciszka Barssa
- Rynek Starego Miasta 2 – Kamienica Burbachowska (Staromiejski Dom Kultury)
- Rynek Starego Miasta 4 – Kamienica Strubiczowska
- Rynek Starego Miasta 6 – Kamienica Gizińska
- Rynek Starego Miasta 8 – Kamienica Baryczkowska
- Rynek Starego Miasta 10 – Kamienica Troperowska
- Rynek Starego Miasta 12 – Kamienica Małodobrych
- Rynek Starego Miasta 14 – Kamienica Erlerowska
- Rynek Starego Miasta 16 – Kamienica Popielnikowska
- Rynek Starego Miasta 18 – Kamienica Orlemusowska
- Rynek Starego Miasta 20 – Kamienica Balcerowska (Muzeum Literatury)
- Rynek Starego Miasta 22 – Kamienica pod Fortuną
- Rynek Starego Miasta 24 – Kamienica Busserowska
- Rynek Starego Miasta 26 – Kamienica Walterowska
Strona Hugona Kołłątaja
- Rynek Starego Miasta 15 – Kamienica Simonettich (urząd pocztowy nr 40)
- Rynek Starego Miasta 17 – Kamienica Markiewiczowska
- Rynek Starego Miasta 19 – Kamienica Wójtowska
- Rynek Starego Miasta 21 – Kamienica Wilczkowska
- Rynek Starego Miasta 21a – Kamienica Klucznikowska (Warszawska Informacja Turystyczna)
- Rynek Starego Miasta 23 – Kamienica Urbanowska
- Rynek Starego Miasta 25 – Kamienica Klucznikowska
- Rynek Starego Miasta 27 – Kamienica Fukierowska (Muzeum Winiarstwa im. Henryka Fukiera)
- Rynek Starego Miasta 29 – Kamienica Gizińska
- Rynek Starego Miasta 31 – Kamienica pod Świętą Anną Samotrzecią
Strona Jana Dekerta
- Rynek Starego Miasta 28 – Kamienica Falkiewiczowska
- Rynek Starego Miasta 30 – Kamienica Kazubowska
- Rynek Starego Miasta 32 – Kamienica Baryczkowska
- Rynek Starego Miasta 34 – Kamienica Kleinpoldtowska
- Rynek Starego Miasta 36 – Kamienica pod Murzynkiem
- Rynek Starego Miasta 38 – Kamienica Kurowskiego
- Rynek Starego Miasta 40 – Kamienica Gagatkiewicza
- Rynek Starego Miasta 42 – Kamienica Montelupich (Muzeum Historyczne)