Warszawa Centralna

Ten artykuł dotyczy dworca kolejowego. Zobacz też: Zespół przystankowy Dworzec Centralny.

Budynek dworca od strony ulicy Emilii Plater

Plan dworca

Tablica MSI

Hala główna

Schody prowadzące bezpośrednio z peronu do salonu VIP-ów. Salon obecnie nie istnieje, a schody prowadzą donikąd – otwór przejściowy w suficie został zaślepiony

Kilometr 0,0

Warszawa Centralna – największy i najważniejszy dworzec kolejowy w Warszawie, który znajduje się w Śródmieściu, w Alejach Jerozolimskich 54. Stacja posiada najwyższą według Polskich Kolei Państwowych klasę A. Budynek dworca umieszczony jest ponad peronami znajdującymi się na linii średnicowej w tunelu średnicowym. Widnieje na liście przystanków Zarządu Transportu Miejskiego (nr 7900, rozkłady jazdy).

Historia

Pierwszym centralnym dworcem kolejowym Warszawy był Dworzec Wiedeński, który powstał w 1845 roku i znajdował się na rogu Alej Jerozolimskich i Marszałkowskiej. Był on jednak zbyt mały, wobec czego w 1932 roku przedsięwzięto budowę nowego, bardzo nowoczesnego jak na ówczesne czasy Dworca Głównego przesuniętego względem Dworca Wiedeńskiego kilkaset metrów na zachód. Jego budowa nie została jednak nigdy ukończona, a prowizorycznie wykończony gmach zostały wysadzony przez Niemców w 1944 roku.

Pierwsze pomysły

Już w 1946 roku zadecydowano, że Dworzec Główny nie będzie odbudowany, w jego miejscu ma za to powstać nowy Dworzec Centralny. Do czasu jego powstania funkcję najważniejszego dworca miał pełnić prowizoryczny dworzec Główny przy ul. Towarowej, który działał aż do lat 70. XX wieku. Pierwsze projekty były awangardowe, więc po wejściu w życie doktryny socrealizmu nie mogły zostać zrealizowane. W 1952 roku architekci Arseniusz Romanowicz i Piotr Szymaniak przygotowali dwa projekty centralnego dworca kolejowego – oba na rzucie kwadratu o dwóch wewnętrznych dziedzińcach z różnie rozlokowanymi kolumnadami oraz narożnymi wieżami z zegarami. Architektura budowli miała korespondować z Pałacem Kultury i Nauki. Władza państwowa wtrącała się jednak do każdego szczegółu projektu, wobec czego start ewentualnej realizacji coraz bardziej opóźniał się, wykonano jedynie podstawowe prace ziemne, po czym projekt zarzucono. Przez kilkanaście kolejnych lat przygotowano kilka innych koncepcji nowego dworca, żadna z nich nie została jednak zrealizowana ze względu na koszty.

Próba 1100 dni

Pochylnia (2010)

Peron (2010)

Hala główna z pawilonem informacji turystycznej (2010)

Szansę na realizację Dworca Centralnego przyniosła dopiero fala propagandy sukcesu lat 70. XX wieku i Polski epoki gierkowskiej. W 1972 roku władze rządowe podjęły decyzję o budowie centralnego dworca kolejowego, jednak bezpośrednim inwestorem została Dyrekcja Okręgowa Kolei Państwowych. Projekt przygotowali Arseniusz Romanowicz oraz Piotr Szymaniak. Według badania przeprowadzonego francuską metodą ścieżki krytycznej PERT budowa tego typu obiektu w centrum dużego miasta powinna zająć 3650 dni, czyli 10 lat. Władza socjalistyczna podjęła wobec tego „próbę 1100 dni”, czyli ograniczenie czasu budowy o 2/3. Było to jedyne ograniczenie, jakie zastosowano podczas budowy dworca.

Podczas realizacji dworca całkowicie rozkopano okolicę, w tym skrzyżowanie Alei Jerozolimskich, Chałubińskiego i Marchlewskiego, wybudowano specjalną estakadą ponad placem budowy w celu udrożnienia ruchu na linii północ-południe oraz przebudowano układ torowy. Aby dokonać tych wszystkich poprawek trzeba było wyburzyć zachowaną przedwojenną kamienicę Burcharda (nr 81). W czasie trwania prac projekt ulegał modyfikacjom, zrezygnowano między innymi z betonowej kładki, która miała ciągnąć się od ul. Wspólnej przez zachodnie Śródmieście do ul. Świętokrzyskiej, powstał tylko jej fragment nad ul. Nowogrodzką. W pracach, oprócz etatowych robotników Przedsiębiorstwa Robót Kolejowych nr 7 w Warszawie, brali udział także żołnierze Ludowego Wojska Polskiego, na terenie budowy obecni także byli filmowcy biorący udział w realizacji serialu Czterdziestolatek. Prace zakończono oficjalnym otwarciem dworca na przyjazd Leonida Breżniewa, co miało miejsce 5 grudnia 1975 roku. Budynek nie miał jednak odbioru technicznego, a pośpiech przy budowie spowodował, że był niedoskonały i w kolejnych latach wciąż remontowany.

Nowy dworzec był symbolem nowoczesności ówczesnych lat, zaprojektowano go z myślą o obsłudze 39 milionów podróżnych rocznie, jednocześnie mógł przyjąć 90 tysięcy podróżnych w ruchu normalnym oraz 140 tysięcy podróżnych w ruchu szczytowym. W tym celu powstały cztery podstawowe poziomy eksploatacyjno-usługowe oraz rozległa infrastruktura towarzysząca. Dworzec uzyskał cztery perony o długości 300 metrów każdy, wybudowane w pełni pod ziemią, połączone ruchomymi schodami z systemem przejść podziemnych. Stojąca nad dworcem hala główna zbudowana była ze stali i szkła. Na terenie dworca znajdowały się wózki, na których można było przewozić ciężkie bagaże. Korytarze były obszerne i jasne, dworzec wyposażono też w przestronny salon dla VIP-ów połączony bezpośrednimi zejściami na perony nr 2 i 3 oraz w fontannę. Zastosowano liczne elementy sprowadzone z krajów kapitalistycznych, m.in. zegary z Włoch, drzwi automatyczne ze Szwajcarii czy jednoosobowe pojazdy do czyszczenia posadzek. Podczas budowy zużyto 12,5 tysiąca ton stali, 100 000 m³ betonu oraz 80 000 m² szkła. Ogólna powierzchnia dworca wyniosła 48 300 m², a kubatura 450 000 m³, z czego 2/3 usytuowano na poziomie ulic. Dworzec Centralny wyłożono również 50 tysiącami metrów kwadratowych kamienia, z czego 6 tysięcy stanowiły marmury dolnośląskie oraz granity.

W 1975 roku budynek zdobył tytuł Mistera Warszawy. Na Dworcu urządzono w 1975 pokaz mody, było to związane z tradycją, że w każdym nowo otwartym budynku odbywa się pokaz polskich dyktatorów mody.

Renowacja dworca

Budynek dworca podczas renowacji, 03.10.2010

Hala dworca podczas remontu, 02.12.2010

Perony podczas remontu, 19.01.2011

Dworzec już sam w sobie, choć nowocześnie zaprojektowany, był wybudowany i wykończony w pośpiechu, a ponadto nigdy nie przeszedł odbiorów technicznych, przez co jego stan techniczny zaczął się szybko pogarszać. Dodatkowo sprzyjały temu liczne zaniedbania ze strony władz zarówno socjalistycznych, jak i kapitalistycznych. Po upadku komunizmu dworzec obwieszono reklamami, a szerokie dotychczas przejścia podziemne zaroiły się od sklepików, kantorów oraz budek z szybkim jedzeniem. Niedostosowane do tego galerie komunikacyjne szybko przeszły nieprzyjemnym zapachem, zintensyfikowanym dodatkowo przez licznych bezdomnych oraz narkomanów, dla których Dworzec Centralny stał się domem w latach 90. XX wieku.

Zły stan techniczny oraz wizualny dworca doprowadził do tego, że w pierwszym dziesięcioleciu XXI wieku poważnie mówiło się o jego wyburzeniu i wybudowaniu nowego dworca, prawdopodobnie ukrytego w podziemiach i przyziemiu wieżowca. Jego remont uważano za całkowicie nieopłacalny, a inwestycję planowano do zrealizowania około 2012 roku. Jednak wybór Polski i Ukrainy na gospodarzy Mistrzostw Europy w piłce nożnej w 2012 roku całkowicie zmienił te założenia, ze względu na niemożność tak szybkiego wybudowania nowego dworca zdecydowano się na jego gruntowną renowację oraz odświeżenie. Pierwszym krokiem ku temu było zainstalowanie na początku września czterech automatów sprzedających bilety. Początkowo miały one interfejs jedynie w języku polskim.

Remont planowano już na 2009 rok, jednak Polskie Koleje Państwowe rozpisały przetarg na wykonawcę remontu dopiero na początku lutego 2010 roku. Do przetargu zgłosiło się sześć konsorcjów, spośród których wybrano firmę PORR Polska. Prace rozpoczęły się na początku sierpnia 2010 roku i kosztowały 47 mln złotych, zakończyły się w połowie 2012 roku – oddzielnie odremontowane zostały także dworcowe toalety. W czasie remontu, w w czerwcu 2011 roku, pośrodku hali dworcowej stanęła także instalacja Aleksandry Wasilkowskiej pt. „Time Machine”, złożona z tablic informacyjnych dworca sprzed remontu. Pośrodku instalacji znalazł się podnośnik, którym można wjechać pod sam dach hali.

Jeszcze pod koniec 2012 roku okazało się, że ustawione na hali głównej przeszklone pawilony handlowe nie sprawdziły się, ich fragmenty popękały, a większość z nich została opuszczona przez wynajmujących skarżących się na fatalne warunki w nich panujące (brak wentylacji, bieżącej wody i kanalizacji). W czerwcu 2013 roku kolejarze rozpisali też kolejny przetarg, obejmujący tym razem renowację i uszczelnienie konstrukcji dworca, co miało powstrzymać cieknącą ze stropów i ścian wodę, a prace rozpoczęły się kilka tygodni później, ponadto w sierpniu rozpoczęto wymianę schodów ruchomych – pierwszych dziesięć ciągów wymieniono do końca listopada, a kolejne w 2014 i 2015 roku. Zadecydowano także o rozbiórce szklanych kubików, które okazały się niefunkcjonalne, zamiast nich zaplanowano antresolę.

W październiku 2013 roku zaprezentowano oficjalne logo dworca, a w 2014 roku zapowiedziano remont przejść podziemnych wokół dworca. W latach 2014-2015 odnowiona została też hala główna dworca oraz powstała nowa antresola, usunięto niepraktyczne, szklane kubiki – prace rozpoczęto w listopadzie od ocieplenia stropu hali dworcowej, zaś w marcu 2015 roku rozpoczęły się pozostałe prace renowacyjne, w tym wymiana szklanej elewacji dworca i montaż systemu ogrzewania, a także budowa antresoli, przedsięwzięta w maju. Wszystkie prace zostały zakończone w czwartym kwartale 2015 roku.

Budynek dworca podczas renowacji, 14.08.2010

Hala dworca przed remontem, 02.08.2010

Hala dworca podczas remontu, 19.01.2011

Wygląd i otoczenie

Hala główna z kasami biletowymi

Perony z nowym systemem informacji elektronicznej i wizualnej

Kaseton z nazwą stacji

Budynek dworca w momencie powstania należał do najnowocześniejszych konstrukcji w Europie, tracił jednak na jakości ze względu na szybkość budowy i niską jakość wykończenia. Budynek hali wykonano ze szkła i stali, a lekki dach ułożono na kilkunastu betonowych słupach. Dworzec ulokowany został na trzech poziomach: począwszy od najgłębszego z torami i peronami, poprzez środkowy z galeriami komunikacyjnymi oraz najwyższy z właściwą halą dworcową.

Dworzec Centralny ulokowany jest w tunelu linii średnicowej, której stanowi centralny punkt. Cztery perony z dwoma torami przy każdym z nich ulokowane są na poziomie podziemnym, stamtąd schody ruchome, pochylnie oraz windy (dodane w 2012 roku) wiodą na podziemne galerie rozchodzące się we wszystkich kierunkach, z których można przejść schodami do hali głównej dworca, do Złotych Tarasów, do Centrum LIM, na stację Warszawa Śródmieście, na stację Warszawa Śródmieście WKD oraz na przystanki komunikacji miejskiej. Schody ruchome oraz pochylnie szybko jednak zaczęły psuć oraz ulegać awariom, od początku brakowało również wind dla niepełnosprawnych oraz innych udogodnień dla osób niepełnosprawnych – zmieniło się to dopiero w latach 2010-2012 w trakcie częściowej modernizacji dworca.

Na kamiennej ścianie od strony al. Jana Pawła II umieszczona jest tablica upamiętniająca kolejarzy warszawskiego węzła kolejowego zamordowanych w latach 1939-1945. Natomiast przy wyjściu na przystanek autobusowy od strony Alej Jerozolimskich w marcu 2013 roku znalazła się tablica informacyjna MSI o dworcu – napisano na niej m.in., że dworzec to z najokazalszych przykładów późnego modernizmu w Polsce, spektakularna realizacja XX-wiecznej idei segregacji różnych rodzajów ruchu oraz nowoczesna interpretacja dworca jako symbolicznej bramy do miasta i punktu orientacyjnego.

Tablice elektroniczne w hali głównej

Peron czwarty

Biletomaty przy wejściu na perony

Nowe samoobsługowe toalety

Pawilon Warszawskiej Informacji Turystycznej (obecnie zamknięty)

Stylizowana na lata 70-te „Cafe Poczekalnia” na antresoli hali głównej dworca

Ciekawostki

Tablica pamięci zamordowanych kolejarzy

Graffiti na peronie czwartym

• Dworzec Centralny, od 1975 roku jest całkowicie klimatyzowany.
• Dworzec Centralny pojawia się w wielu polskich filmach i serialach, m.in. w „Czterdziestolatku”, „Złotym Runie”, „Wielkim Szu” czy w „Brunecie wieczorową porą” oraz w wielu innych.
• Akcja jednego z filmów krótkometrażowych powstałych w ramach projektu „Solidarność, Solidarność” rozgrywa się na terenie dworca, opowiada historię kilku młodych ludzi z kanistrem benzyny.
• W przejściu podziemnym, gdzie dziś znajduje się m.in. restauracja McDonald's, do lat 80. XX wieku znajdowała się fontanna oraz jedyny w Polsce automat sprzedający napoje i przekąski.
• W maju 2011 roku na jednej ze ścian na peronie czwartym dworca pojawiło się graffiti, namalowane przez grupę artystów z Polski i Ukrainy w ramach projektu „The Writers”. Każdy z dworcowych murali dokonuje graficznej wizualizacji jednego cytatu z dzieł polskiej i światowej literatury (m.in. Sławomira Mrożka, Tadeusza Konwickiego i Josepha Conrada). Docelowo to miejsce ma być rodzajem galerii, w którym miłośnicy street artu będą mogli prezentować swoje prace.

Linki zewnętrzne

• Plan schematyczny stacji Warszawa Centralna
• Lokalizacja przystanków linii dziennych przy Dworcu Centralnym
• Lokalizacja przystanków linii nocnych przy Dworcu Centralnym
• Projekt Dworca Centralnego na prima aprilis