Warszawikia

CZYTAJ WIĘCEJ

Warszawikia
Advertisement
Ujednoznacznienie
Ten artykuł dotyczy placu. Zobacz też: Aleja Piłsudskiego w Dzielnicy Piłsudskiego, Aleja Piłsudskiego w Wesołej oraz Zespół przystankowy Plac Piłsudskiego.

Zabytek
nr w rej.
511/1

Plac Marszałka Józefa Piłsudskiego (dawniej także plac Saski oraz plac Zwycięstwa) – jeden z najważniejszych i najbardziej reprezentacyjnych placów Warszawy, położony w Śródmieściu Północnym, stanowi fragment Osi Saskiej. Ulokowany jest u zbiegu ul. Wierzbowej, ul. Focha, ul. Ossolińskich, ul. Tokarzewskiego-Karaszewicza oraz ul. Królewskiej.

Patronem placu jest marszałek Józef Piłsudski (18671935), działacz niepodległościowy, naczelnik państwa, naczelny wódz armii oraz marszałek Polski. Jego imię w przeszłości odnosiło się także do innych ulic, alej oraz arterii na terenie Warszawy.

Historia[]

Historia powstania placu nierozerwalnie związana jest z istniejącymi tutaj rezydencjami, z których największą rolę odegrał XVII-wieczny pałac Morsztynów, gdyż kilkadziesiąt lat później stał się on przedmiotem zainteresowania króla Augusta II, który zakupił pałac wraz z przyległymi posesjami i za sprawą architektów Joachima Daniel Jaucha i Karola Fryderyka Pöppelmanna rozpoczął budowę nowego pałacu. Miał on stać się fragmentem większego założenia, zwanego Osią Saską, zaś od frontu, od strony Traktu Królewskiego ukształtowany został dziedziniec, który w przyszłości miał stać się placem. Na tyłach pałacu urządzono też ogród, który 17 maja 1727 roku udostępniony został szerokiej publiczności.

O 9k23c6t

Plac z pałacem Saskim oraz pomnikiem oficerów-lojalistów około 1860 roku

Sobór Newskiego

Plac z pałacem Saskim oraz soborem św. Aleksandra Newskiego w 1915 roku

Pałac Saski

Pałac Saski w okresie międzywojennym

W 1791 roku dziedziniec pałacowy stał się ogólnodostępny, zaś 17 kwietnia 1794 roku odbyła się na nim jedna z największych bitew insurekcji warszawskiej, zakończona odparciem wojsk rosyjskich idących na odsiecz uwięzionemu na ul. Miodowej rosyjskiemu ambasadorowi Osipowi Igelströmowi. W wyniku samych walk pałac Saski uległ uszkodzeniu. Około 1814 roku plac uzyskał oficjalną nazwę plac Saski, stając się jednocześnie miejscem ćwiczeń i parad wojskowych. Po upadku powstania listopadowego pojawiła się wizja wybudowania pośrodku placu ogromnej wieży artyleryjskiej, która mogłaby w razie potrzeby ostrzeliwać miasto – pomysł ten uznano jednak za zbyt kuriozalny, przez co odrzucono go, a w zamian zrealizowano zamysł Cytadeli Aleksandryjskiej na Żoliborzu.

Kolejnym przekształceniom plac uległ w latach 30. i 40. XIX wieku wraz z przebudową pałacu Saskiego, zaś pośrodku placu 29 listopada 1841 roku, czyli w 11. rocznicę wybuchu powstania listopadowego, odsłonięty został pomnik oficerów-lojalistów poległych w Noc Listopadową. Od 1862 roku w pałacu Saskim mieściło się także Dowództwo III Warszawskiego Okręgu Wojskowego. Pomnik dominował nad placem aż do 1894 roku, kiedy to przeniesiono go na pl. Zielony (ob. pl. Dąbrowskiego), natomiast w jego miejscu rozpoczęto budowę monumentalnego Soboru Aleksandra Newskiego wraz z 70-metrową dzwonnicą, który zdominować miał przestrzeń miejską i po wsze czasy utrwalać panowanie rosyjskiej władzy i kościoła prawosławnego na ziemiach polskich.

Budowa soboru dobiegła końca w 1912 roku, jednak już w 1915 roku Rosjanie opuścili Warszawę, a w ich miejsce przyszły okupacyjne wojska niemieckie, które przekształciły sobór w ewangelicki kościół garnizonowy św. Henryka. Po odzyskaniu niepodległości w 1918 roku rozpoczęły się dyskusje, co zrobić z kłopotliwym soborem – choć pojawiały się pomysły jego pozostawienia i przebudowania na kościół katolicki, ostatecznie zapadła decyzja o jego wyburzeniu. W okresie międzywojennym plac Saski był najbardziej reprezentacyjnym placem miasta, w pałacu Saskim ulokował się Sztab Generalny Wojska Polskiego, przed nim 3 maja 1923 roku odsłonięto pomnik Józefa Poniatowskiego, zaś w pałacowych arkadach 2 listopada 1925 roku stworzono Grób Nieznanego Żołnierza. W 1926 roku zakończono również rozbiórkę soboru św. Aleksandra Newskiego.

Malowana_Warszawa_I_(Colourful_Warsaw_I)
Kolorowy film z placu Piłsudskiego
(około 1939 roku)

W 1926 roku rozpisano pierwszy konkurs urbanistyczno-architektoniczny na uporządkowanie placu, w którym ostatecznie za zwycięski uznany projekt Antoniego Jawornickiego i Karola Schasego, który zakładał dobudowanie pałacowi bocznych oficyn – koncepcja nie została jednak zrealizowana. W 1928 roku plac uzyskał też swoją współczesną nazwę – plac Józefa Piłsudskiego, co spotkało z protestami przedstawicieli Narodowej Demokracji. Kolejny konkurs rozstrzygnięty został w 1935 roku, a laureatami pierwszej nagrody zostali Kazimierz Tołłoczko oraz Jan Kukulski – ich projekt, oprócz zapisanego w warunkach konkursu tunelu na osi wschód-zachód, który łączyłby pl. Żelaznej Bramy z wylotem na ul. Karowej oraz mostem na Pragę, zaproponował spokojną zabudowę o wyważonym gabarycie nawiązującym do Domu bez Kantów, jednakże złamaną dwoma punktowcami na północnym i południowym skraju placu, brązową kolumną z posągiem Nike, pomnikiem Józefa Piłsudskiego oraz dwoma rzędami brązowych pomników zasłużonych żołnierzy. Projekt miał wskazywać kulturową dominację człowieka, nie przewidywał więc żadnych drzew – tego efektem mogło być choćby wycięcie, pomimo protestów, dwóch samotnych sosen na placu, które pamiętały jeszcze XIX-wieczne ogródki kawiarniane. Pod placem przewidywano także budowę stacji metra.

Rozdawanie niemieckich ulotek

Plac Piłsudskiego w 1939 roku, w tle spalony parter pałacu Kronenberga

Wszelkie plany i zamierzenia dotyczące pl. Piłsudskiego przerwał wybuch II wojny światowej, zaś już 1 października 1940 roku Niemcy uroczyście zmienili nazwę placu na Adolf-Hitler-Platz (pl. Adolfa Hitlera) – całą przestrzeń udekorowano flagami ze swastykami, a pomnik Józefa Poniatowskiego zasłonięto sztandarem z nową nazwą placu. Na placu postawiono także pięciometrową literę "V", która była symbolem niemieckiej wiktorii, jednakże została ona spalona w ramach akcji małego sabotażu. Pobliski pałac Saski stał się również siedzibą niemieckiego sztabu oraz gubernatora, który został tam uwięziony w pierwszych dniach powstania warszawskiego i dopiero po kilku dniach Niemcy przebili się przez ul. Elektoralną. Zabudowa placu uległa zniszczeniu już po upadku powstania, gdyż pałac Saski, pałac Brühla oraz pomnik Józefa Poniatowskiego zostały wysadzone w powietrze. Przetrwała jedynie kolumnada z Grobem Nieznanego Żołnierza.

Krzyż upamiętniający mszę świętą JPII w 1979 roku

Krzyż upamiętniający msze celebrowane przez Jana Pawła II

Plac Piłsudskiego

Plac Piłsudskiego współcześnie (2015)

Nowy Plac Piłsudskiego

Projekt odbudowy pałacu Saskiego

Zaraz po wojnie plac nosił jeszcze nazwę plac Saski, zaś w 1946 roku został przemianowany na plac Zwycięstwa. Władze komunistyczne zadecydowały o nieodbudowywaniu pałacu Saskiego, wobec czego zachowano jedynie ocalałą kolumnadę z Grobem Nieznanego Żołnierza. Od północy odsłonięto widok na tylną elewację Teatru Wielkiego, zaś po południowej stronie w latach 70. XX wieku wybudowano hotel Victoria. Dnia 2 czerwca 1979 roku na placu, na zaprojektowanym przez Jerzego Kalinę ołtarzu odbyła się celebrowana przez Jana Pawła II msza święta dla ponad 500 tysięcy wiernych, na której padły słynne słowa: Niech zstąpi Duch Twój i odnowi oblicze ziemi. Tej ziemi! (tekst homilii). Krzyż z tamtego ołtarza po latach znalazł się przy kościele św. Maksymiliana Kolbego na ul. Rzymowskiego. Ponadto 31 maja 1981 roku na placu odbył się uroczystości pogrzebowe kardynała Stefana Wyszyńskiego, zaś podczas stanu wojennego na płycie placu układane były krzyże z kwiatów, co zmusiło władze do zamknięcia placu pod pretekstem remontu nawierzchni.

W 1990 roku przywrócona została nazwa plac Józefa Piłsudskiego, tutaj też 13 czerwca 1999 roku odbyła się kolejna msza celebrowana przez Jana Pawła II oraz 26 maja 2006 roku przez Benedykta XVI. W międzyczasie powstał też biurowiec Metropolitan oraz powrócono do zamysłu odbudowy pałacu Saskiego, z czym związane były przeprowadzone we wrześniu 2006 roku prace archeologiczne – podczas nich odkryte zostały fragmenty podziemi pałacu Saskiego oraz później także fortyfikacji ziemnych z XVII wieku, a pomiędzy nimi rozmaite przedmioty: naczynia, kafle i monety. Ze względu jednak na brak pieniędzy odkrycia zasypano, a odbudowę pałacu Saskiego odsunięto w czasie. W 2009 roku na placu odsłonięto także pamiątkowy krzyż, poświęcony Janowi Pawłowi II oraz obu mszom, które odprawiał na placu.

Dnia 17 kwietnia 2010 roku na placu miały miejsce uroczystości pogrzebowe Lecha Kaczyńskiego i ofiar katastrofy samolotu rządowego w Smoleńsku, zaś 6 czerwca odbyła się beatyfikacja ks. Jerzego Popiełuszki. W 2013 roku pojawiła się propozycja wymiany nawierzchni placu na płyty granitowe oraz szlachetną kostkę betonową, które utworzą kratkę o wymiarach 9 na 9 metrów, połączona z ustawieniem nowych latarni i masztów flagowych oraz budową stałych trybun honorowych, projekt przygotowali Roman Tomecki oraz Michał Bogdański z pracowni OCA architekci we współpracy z Martą Antosiewicz na zlecenie Stołecznego Zarządu Rozbudowy Miasta. Propozycja umieszczenia stałych trybun honorowych spotkała się z największym zdziwieniem – urbaniści zaczęli się obawiać, że remont może doprowadzić do całkowitego zarzucie projektu odbudowy pałacu Saskiego. Renowacja rozpoczęła się 15 lipca 2013 roku, ze stałych trybun póki co zrezygnowano, powstało za to oświetlenie wskazujące przebieg Osi Saskiej. Ponadto podczas prac odsłonięto fundamenty dawnego soboru oraz stropy kanalizacji, które jednak zostały ponownie zakryte. Prace zakończyły się pod koniec października.

W połowie 2013 roku zaproponowano do realizacji trasę tramwajową przez plac, która biegłaby od al. Jana Pawła II przez ul. Świętokrzyską i ul. Emilii Plater do pl. Piłsudskiego, następnie tunelem do ul. Karowej, mostem przez Wisłę, ul. Okrzei i ul. Ząbkowską do ul. Kawęczyńskiej. Celowość budowy została zbadana przez specjalistów, którzy jednak odrzucili zasadność tej inwestycji.

10 kwietnia 2018 na placu odsłonięto pomnik Ofiar Tragedii Smoleńskiej 2010 roku, a w listopadzie tego samego roku pomnik Lecha Kaczyńskiego.

Współcześnie na placu odbywają się obchody wielu świąt państwowych, m.in. rocznica zwycięstwa w bitwie warszawskiej 1920 roku czy obchody Dnia Niepodległości. Trwają też starania o odbudowę pałacu Saskiego, prowadzone przez stowarzyszenie Saski 2018, wspierane przez inne stowarzyszenia oraz osoby publiczne i prywatne. Również Forum Rozwoju Warszawy przygotowało swój własny projekt przebudowy placu, zakładający nie tylko odbudowę pałacu i przyległych kamienic, ale także dobudowę dwóch oficyn po północnej oraz południowej stronie placu.

Obiekty[]

Współcześnie w obrębie pl. Piłsudskiego znajdują się następujące obiekty:

Plac_Pilsudskiego_-_Forum_Rozwoju_Warszawy
Projekt Forum Rozwoju Warszawy
Grob Nieznanego Zolnierza01

Grób Nieznanego Żołnierza

Metropolitan

Metropolitan

Obiekty nieistniejące[]

Spośród nieistniejących obiektów na placu należy wymienić:

Galeria[]

Linki zewnętrzne[]

Advertisement