Kościół św. Trójcy
|
| nr w rej. |
| 289 |
Kościół św. Trójcy – ewangelicko-augsburski (luterański) kościół położony przy placu Małachowskiego 1 w Śródmieściu. Kościół jest siedzibą parafii św. Trójcy.
Historia[]
Ołtarz główny
.JPG){kind=link}
Ołtarz główny widziany z galerii
.JPG){kind=link}
Obejście w podziemiach kościoła
Pozwolenie na budowę świątyni, o które warszawscy ewangelicy wystąpili z inicjatywy Piotra Teppera, król Stanisław August Poniatowski wydał 15 stycznia 1777 roku. Wkrótce rozpisano konkurs na projekt świątyni, i choć wygrał go Dominik Merlini, to sam król wskazał na projektanta Szymona Bogumiła Zuga. Plac pod budowę przy współczesnych placu Małachowskiego przekazali sami luteranie. Budowa kościoła rozpoczęła się 24 kwietnia 1777 roku, natomiast kamień węgielny położono i poświęcono 4 maja 1778 roku w miejscu, gdzie z czasem miał stanąć ołtarz. Symboliczną cegłę położył poseł rosyjski Otto Stackelberg, a srebrną kielnię z wygrawerowaną datą podał mu Szymon Bogumił Zug. Budowa toczyła się bardzo szybko, 2 lipca 1779 roku na szczycie latarni umocowano krzyż, a 8 lipca 1779 roku złożono pod nim pamiątkowe dokumenty.
Prace budowlane zakończyły się w 1781 roku, a oficjalnego otwarcia i poświęcenia dokonano 30 grudnia 1781 roku. Inauguracja rozpoczęła się o godzinie 9, a wiernych do świątyni wprowadził pierwszy pastor zboru ks. Teofil (Bogumił) Ringeltaube. Jak podają dokumenty z tamtych czasów: Kiedy stanęli przed drzwiami kościoła zamilkły dzwony. Starszy wydziału budowlanego, Stubenrauch, oddał klucz prezesowi kolegium, Groellowi, ten zaś przekazał go rządcy kościoła, Franciszkowi Weberowi (dotychczasowemu dozorcy przy budowie), z odpowiednią przestrogą: "Klucz ten doręczam wam w imieniu zboru, abyście używali go na żądanie Pasterzy zboru tego przy otwieraniu drzwi tej świątyni, podczas nabożeństw i takowe zamykali wedle udzielonych wam pisemnych instrukcji". Weber otworzył podwoje kościoła.[1]
Świątynia była najwyższym obiektem Warszawy w XVIII wieku, w 1794 roku ruchy wojsk podczas insurekcji kościuszkowskiej z jej latarni obserwowali oficerowie Tadeusza Kościuszki. Kościół znany był też ze znakomitej akustyki, a w 1825 roku koncertował w nim nawet Fryderyk Chopin. W latach 80. XIX wieku krzyż wieńczący kopułę świątyni został wybrany punktem bazowym dla mających wówczas miejsce pomiarów Warszawy, przygotowywanych przez Williama Lindleya w związku z budową filtrów oraz wodociągów. Na przełomie XIX i XX wieku rozpoczęto zdobienie kościoła witrażami, w 1901 roku zamontowano oświetlenie gazowe, a w 1902 roku zmodernizowano organy. W 1917 roku niemieccy okupanci zdewastowali świątynię zdejmując dzwony i miedzianą blachę, straty zostały zrewaloryzowane dopiero w okresie międzywojennym. 8 maja 1932 odbyły się uroczystości 150-lecia poświęcenia kościoła, w których brał udział także prezydent Polski, Ignacy Mościcki.
Świątynia uległa znacznym zniszczeniom już podczas kampanii wrześniowej, gdy 16 września 1939 roku od bomb zapalających kościół stanął w płomieniach. Później wielu księży z parafii został aresztowanych i zamordowanych, w tym ówczesny proboszcz parafii bp Juliusz Bursche. Nabożeństwa do 1942 roku odbywały się w kościele garnizonowym przy Puławskiej, jednak ten został przejęty przez okupantów. Po powstaniu warszawskim ze świątyni pozostały jedynie wypalone mury. Decyzja o odbudowie świątyni zapadła już w 1945 roku z inicjatywy ks. Zygmunta Michelisa, mgra Konstantego Potockiego oraz inż. Henryka Martensa, a plany odbudowy opracowali architekci Teodor Bursche, Stanisław Hempel oraz Marian Bernadzki, zostały one zatwierdzone przez Biuro Odbudowy Stolicy. Prace rozpoczęły się w 1947 roku, jednak w 1951 roku odbudowywany gmach został przejęty przez państwo z przeznaczeniem na salę koncertową. Kościół zwrócono jednak parafii w 1956 roku. 18 listopada 1956 roku w niewykończonych jeszcze wnętrzach odbyło się pierwsze nabożeństwo, prace wykończeniowe trwały zaś do 1958 roku.
Odbudowany kościół został poświęcony 22 czerwca 1958 roku, czego dokonał ks. Zygmunt Michelis w obecności zwierzchnika kościoła ewangelicko-augsburskiego w Polsce, ks. bpa Karola Kotuli oraz zwierzchnika kościoła ewangelicko-augsburskiego w Niemczech, ks. bpa Hansa Lilje. Uroczystość ta była wielkim wydarzeniem ekumenicznym, na którym stawiło się około stu duchownych luterańskich z całego świata. Mimo zakończenia prac trwało dalsze wyposażanie wnętrz świątyni. W 1981 roku w świątyni obchodzono 400-lecie ewangelicyzmu warszawskiego oraz 200-lecie poświęcenia kościoła. 9 maja 1991 roku, podczas pielgrzymki do ojczyzny, kościół odwiedził papież Jan Paweł II, natomiast 25 maja 2006 roku zawitał tu Benedykt XVI w ramach spotkania ekumenicznego podczas I pielgrzymki do Polski.
Substancja zabytkowa[]
Grota epitafijna w podziemiach kościoła
Kościół św. Trójcy jest główną świątynią parafii św. Trójcy w Warszawie, jest zbudowana na planie krzyża greckiego z centralnie umieszczoną rotundą o średnicy 34 metrów, co czyni go podobnym do rzymskiego Panteonu oraz drezdeńskiego kościoła Najświętszej Marii Panny[2]. Kościół jest klasycystyczny, całość budowli ma 58 metrów wysokości, przy czym zwieńczająca całość latarnia ma aż 12 metrów wysokości. Kopuła, początkowo wykonana z drewna modrzewiowego, dzisiaj jest stalowa. Wnętrze charakteryzuje się znakomitą akustyką, otoczone jest wieloma kondygnacjami galerii.
Wyposażenie wnętrza jest powojenne, ołtarz główny powstał w 1964 roku według projektu Tadeusza Burschego, a podczas świątecznych nabożeństw jest do niego wkładana tzw. biblia radziwiłłowska, wydrukowana w 1563 roku, a podarowana w 1963 roku przez parafię ewangelicko-reformowaną. Okna ozdabiano witrażami do 1994 roku, a ich fundatorami byli m.in. Michalina Wedel oraz Cecylia Dudzińska. W 1970 roku, na wewnętrznej ścianie zachodniej świątyni wmurowano tablicę upamiętniającą Polaków zamordowanych w latach 1939–1945. Została ona zaprojektowana przez Alinę Bursche.
Ponadto w podziemiach znajduje się rozległa sala, obok której znajduje się obejście wypełniony obrazami znanych ewangelików, prowadzące do groty epitafijnej, skomponowanej według projektu Aliny z Rudzkich Janowskiej, poświęconej ofiarom II wojny światowej, w szczególności ewangelickim duchownym i członkom Parafia św. Trójcy (ewangelicka)|parafii św. Trójcy]]. Znajdują się tutaj szczątki zwęglonych belek z modrzewiowej konstrukcji kopuły, przeniesione do podziemi przez parafiankę Leokadię Szyndler. Ponad nimi znalazł się Krzyż Nadziei, przedstawiający przezwyciężenie tragedii zniszczenia i śmierci.
Obok świątyni, od strony ulicy Kredytowej, ustawiony jest kamień upamiętniający szkoły żeńskie im. królewny Anny Wazówny, które dawniej należały do zboru ewangelicko-augsburskiego.
Przypisy[]
- ↑ Historia parafii cz. 2, trojca.waw.pl, dostęp 14.03.2010
- ↑ Władysław Tomkiewicz, Piękno wielorakie, s. 218, Wiedza Powszechna, Warszawa, 1971