Warszawikia

CZYTAJ WIĘCEJ

Warszawikia
Advertisement
Ujednoznacznienie
Ten artykuł dotyczy kościoła św. Anny na Krakowskim Przedmieściu. Zobacz też: Kościół św. Anny w Wilanowie.
Zabytek
nr w rej.
253/1
Krakowskie Przedmiescie (kosciol sw

Kościół św. Anny i zabudowana poklasztorne

Kościół św. Anny (Kościół Bernardynów lub Kościół Franciszkanów Obserwantów) to jeden z najstarszych kościołów w Warszawie oraz najstarszy przy Trakcie Królewskim, położony przy Krakowskim Przedmieściu 66/68, w pobliżu skrzyżowania z Miodową. Do dziś funkcjonuje jako kościół akademicki.

Historia[]

Canaletto Kocciol sw

Kościół św. Anny na obrazie Canaletta

Kolumna zygmunta 1900

Początek XX wieku - kościół widoczny po lewej za Kolumną Zygmunta

Kosciol sw

Dzwonnica kościelna w 1945 roku

Tablica przy wejściu kościół św

Tablica przy wejściu

Portret Jana Pawła II kościół św

Portret Jana Pawła II nad wejściem do świątyni

Napis i tablica na fasadzie kościoła św

Napis i tablica pamiątkowa

W 1454 roku z inicjatywy księżnej Anny Fiodorówny, wdowy po księciu Bolesławie III, przybyli do Warszawy księża Franciszkanie-Obserwanci, którzy otrzymali od księżnej tereny nad stromym wówczas wąwozem rzeki Kamionki. Wkrótce wystawili oni sobie klasztor i murowany kościół w miejscu dzisiejszego prezbiterium, a pierwszym jego patronem został św. Bernard ze Sieny. Od tego wezwania (takiego samego dla wszystkich kościołów tego zakonu w Polsce) utarła się powszechna dziś nazwa Bernardyni, używana przez samych zakonników dla odróżnienia od Franciszkanów Konwentualnych. Na przełomie XV i XVI wieku zakonnikiem i gwardianem był tu Władysław z Gielniowa, wybitny kaznodzieja, mistyk, późniejszy błogosławiony, patron Warszawy. Zabudowania Bernardynów spaliły się około 1507 roku, a w 1511 roku Antoni z Biecza wybudował nowy klasztor, a po kolejnym pożarze w 1515 roku przystąpiono do rozbudowy kościoła.

Tym razem fundatorką była Anna Radziwiłłówna, matka ostatnich książąt mazowieckich, a ukończony do 1533 roku gotycki kościół przybrał rozmiary bliskie współczesnym. Około 1518 roku pojawiło się też powszechnie nowe wezwanie (związane podobno z tym, że fundatorkami kościoła były Anny) św. Anny. Gotycki kościół miał trzy wieże, a za projektodawcę uznaje się Michała Enkingera z Gdańska, a za budowniczego Bartłomieja Grzywina z Czerska. W 1583 roku znowu Anna, ale Jagiellonka, ufundowała renesansową dzwonnicę. W 1603 roku w czworobok zamknięto zabudowania klasztorne, a w 1634 roku powiększono je.

Kościół nie przetrwał potopu szwedzkiego, w 1657 roku kościół został spalony przez Polaków, aby nie stanowił bastionu dla atakujących Starą Warszawę Siedmiogrodzian. Po zakończeniu walk przystąpiono więc do kolejnej odbudowy, tym razem w stylu barokowym, z fundacji kasztelana wojnickiego Jana Wielopolskiego, wg projektu Giovanniego Battisty Gisleniego i Tytusa Liwiusza Boratiniego, która trwała do 1667 roku. Gorzej jednak z barokową fasadą, której nigdy tak naprawdę nie ukończono – znajdowała się ona tam, gdzie dziś znajduje się ściana oddzielająca kruchtę od nawy głównej, wskazują na to częściowo zachowane portale.

W związku z tym Stanisław August Poniatowski, dzięki wsparciu Józefa Kwiecińskiego, stworzył nową, klasycystyczną fasadę. W 1796 roku Prusacy w zabudowaniach klasztoru urządzili odwach. W 1864 roku wstrzymano kontynuację klasztoru, tj. zabroniono dokonywania nowych powołań. W 1928 roku kościół stał się akademicki.

W czasie II wojny światowej dwukrotnie spłonął dach kościoła – w 1939 i 1944 roku, ale wnętrze w znacznym stopniu przetrwało, odrestaurowano je po II wojnie światowej. Kiedy budowano trasę W-Z, w 1949 roku pojawiło się realne zagrożenie, że skarpa, na której stoi kościół może się osunąć, gdyż budowa tunelu i trasy W-Z poważnie zaingerowała w jej strukturę. Aby powstrzymać osuwanie, dookoła kościoła nawiercono bardzo długie żelazno-betonowe słupy, o długości do 70 metrów i średnicy 30 centymetrów, które zatrzymały osiadanie skarpy. Wybudowano także dwa mury oporowe. W 2009 roku, podczas remontu torów tramwajowych okazało się, że ponownie pojawiają się spękania w kościele, kolejne pojawiły się w 2011 roku. Eksperci z krakowskiej Akademii Górniczo-Hutniczej uznali, że przede wszystkim trzeba odprowadzić wodę ze skarpy, gdyż to wilgoć jest główną przyczyną pojawiania się pęknięć oraz ruchów skarpy. Podjęto więc prace polegające na naprawie rynien oraz systemu odprowadzania wody do miejskiej kanalizacji, gdyż tylko jego szczelność ma zapewnić uniknięcie dalszego wypłukiwania gruntu ze skarpy. Jest jednak możliwe, że przeprowadzane prace będą niewystarczające, a powód osiadania skarpy jest inny.

3 czerwca 1979 roku, podczas swojej pierwszej pielgrzymki do Polski, przed kościołem spotkał się z młodzieżą papież Jan Paweł II, co upamiętnia tablica na fasadzie po prawej stronie wejścia do świątyni. 2 kwietnia 2006 roku, w pierwszą rocznicę śmierci Ojca Świętego, obok tablicy umieszczono jego ostatnie słowa skierowane do młodych Szukałem Was, Wy teraz przyszliście do mnie, za to Wam dziękuję. Przez kilka lat nad głównym wejściem, w miejscu gdzie znajduje się tablica fundacyjna, znajdował się także wielki portret Jana Pawła II. Kościół św. Anny pozostaje jednym z najważniejszych miejsc pamięci o Papieżu-Polaku w Warszawie.

Wygląd[]

Kościół św. Anny jako jedyny w Warszawie zawiera w sobie elementy aż czterech stylów architektonicznych, których wiele elementów jest autentycznych, niezniszczonych podczas II wojny światowej. W budowli odnajduje fragmenty gotyckich przypór i murów, renesansowych kaplic, barokowy korpus i freski oraz klasycystyczną fasadę.

Fasada[]

Kosciol sw

Widok na fasadę kościoła

Tablica bł. Władysław z Gielniowa kościół św

Tablica upamiętniająca bł. Władysława z Gielniowa przy wejściu do świątyni

Zanim kościół św. Anny uzyskał znaną i widoczną do dziś fasadę przedtem istniały dwie inne: pierwotna gotycka istniejąca od XVI wieku do potopu szwedzkiego oraz nigdy nie ukończona fasada barokowa, której elementy m.in. pod postacią portali można dostrzec ukryte za współczesną fasadą, w kruchcie.

Niedokończona fasada szpeciła kościół położony na reprezentacyjnym Trakcie Królewskim, wobec czego król Stanisław August Poniatowski postanowił ufundować nową w preferowanym przez siebie stylu klasycystycznym. Sporą część funduszów dołożył Józef Kwieciński (podobno około 90%), a projekt przygotowali architekt-amator Stanisław Kostka Potocki oraz profesjonalista Chrystian Piotr Aigner. Nowa, klasycystyczna fasada została wzniesiona w 1788 roku, jest dwukondygnacyjna i pięcioprzęsłowa. Ponad wejściem widnieje tablica fundacyjna fasady, a ponad nią stiukowa płaskorzeźba orła w wieńcu laurowym. W tympanonie monogram SA, tłumaczone jako Santa Anna, czyli Święta Anna. Litery te zatynkowano po powstaniu styczniowym. W dolnej kondygnacji, w niszach cztery rzeźbione przez Jakuba Monaldiego postacie ewangelistów z atrybutami, a ponad nimi płaskorzeźbione personifikacje cnót, są to od lewej: św. Łukasz z wołem i Obfitość, św. Jan z orłem (wg przekazów o rysach twarzy Stanisława Augusta Poniatowskiego) i Sprawiedliwość zarazem Pokój, św. Mateusz z człowiekiem i Opieka, św. Marek z lwem i Ofiarowanie. Przekazy mówią też, że jedna z rzeźb mogła mieć rysy twarzy Józefa Kwiecińskiego.

Na fasadzie umieszczone są także tablice pamiątkowe: jedna upamiętniająca bł. Władysława z Gielniowa, druga natomiast opisująca w skrócie historię kościoła. Natomiast autentyczna, XVIII-wieczna tablica fundacyjna głosi: Anno restauratae salutis MDCCLXXXVIII Stanislao Augusto Rege religionis studio Iosephus Kwiecinski aedem hanc sacram extructam svo aere fronte ornavit, co znaczy: W roku odkupienia 1788 za króla Stanisława Augusta, sprzyjającego [rozwojowi życia] religijnego, Józef Kwieciński świątynię tę wzniesioną własnym kosztem w fasadę wyposażył.

Wnętrze[]

POL Kosciol sw Anny w Warszawie 2008 (4)

Wnętrze kościoła

Wnętrze kościoła św. Anny zachowało nadany w XVII wieku styl barokowy - sam kościół jest jednonawowy z dwiema kaplicami po lewej.

Na wprost w prezbiterium widnieje ołtarz główny z 1728 roku projektu prawdopodobnie Karola Baya z XVII-wiecznym obrazem św. Anny, jego cokół obłożony jest modrzewiowymi filunkami pokrytymi udawaną laką oraz dekorowany motywami w stylu chińskim. Antepedium wykonane jest z czerwonego marmuru, powstało na początku XX wieku w zakładzie braci Łopieńskich, a tabernakulum w 1932 roku wg projektu Stefana Szyllera. Ołtarz zdobią też cztery rzeźby wykonane przez Wilhelma Barsza. Ołtarz główny jest chórowy, co znaczy, że z jednej strony modlą się wierni, a drugiej zakonnicy, którzy mają z tyłu swoje przejście do klasztoru.

Kolejnym ważnym elementem wyposażenia jest ambona z około 1750 roku z rzeźbami prezentującymi Władysława z Gielniowa ze słupem ubiczowania na szczycie oraz wizerunkami franciszkanów na dole: św. Bernardyna, św. Jana Kapistrana, św. Szymona z Lipnicy i bł. Jana z Dukli. Umieszczona jest nietypowo, bo po prawej stronie, bliżej klasztoru.

Ołtarzy bocznych w kościele jest sześć i są to, kolejno po lewej od wejścia: ołtarz św. Stanisława Biskupa z przedstawiającym go XVIII-wiecznym obrazem, patronem kowali – św. Bałdzimierzem w zasuwie oraz XVIII-wieczną św. Barbarą w zwieńczeniu; ołtarz św. Franciszka z XVIII wieku z obrazem „Matka Boska Portincula” oraz ołtarz Najświętszej Maryi Panny z około 1728 roku z XVIII-wiecznym obrazem Matka Boska z Dzieciątkiem. Po prawej stronie od wejścia znajdują się: ołtarz św. Jana Ewangelisty z I połowy XVIII wieku z prezentującym go obrazem o srebrnej sukience z 1797 roku; ołtarz św. Antoniego z jego XVIII-wiecznym obrazem oraz ołtarz Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny z około 1728 roku z obrazem „Niepokalane Poczęcie” Stanisława Zarzeckiego z 1896 roku i ustawionym portretem ks. Rektora Edwarda Detksensa, zamordowanego w Dachau w 1942 roku.

Polichromie nawy głównej wykonane zostały przez zakonnika Walentego Żebrowskiego i pochodzą z lat 1743-1750, wielokrotnie przemalowywane, ale w latach 70. XX wieku odkryto oryginały. Dokonali tego Władysława i Konstanty Tiuminowie. Polichromie prezentują pięć scen z legendy o św. Annie i Najświętszej Maryi Pannie, medaliony z komentarzami oraz kartusze z postaciami przodków.

Warte uwagi są też intarsjowane konfesjonały z 1753 roku, uratowane podczas II wojny światowej przed niemiecką wywózką poprzez pomalowanie ich na biało farbą olejną, przez co nie budziły już tak dużego zainteresowania.

Organy mające 31 głosów zostały zbudowane w 1992 roku w zabytkowym prospekcie.

Kaplica bł. Władysława z Gielniowa[]

Kaplica bł

Kaplica bł. Władysława z Gielniowa, widok od strony Trasy W-Z

Kaplica pierwotnie została wybudowana w 1620 roku dla rodziny Kryskich jako renesansowa, pierwsza w Warszawie kaplica kopułowa, jednak w latach 80. XVII wieku zaadaptowano ją na nowe potrzeby, przenosząc tu zwłoki błogosławionego potem Władysława z Gielniowa. W XVIII wieku odbyły się tu uroczystości związane z beatyfikacją Władysława z Gielniowa.

Nad wejściem do kaplicy widnieje kula ziemska z personifikacją Sławy i napisem łacińskim na proporcu: ”Warszawo, bądź wdzięczna”. Wewnątrz znajduje się ołtarz XVII-wieczny, sfinansowany przez biskupa kujawskiego Bonawenturę Madalińskiego, a obraz Władysława przez Stanisława Herakliusza Lubomirskiego, zdobią go rzeźby Jana Jerzego Plerscha z 1753 roku wyobrażające cnoty błogosławionego Władysława: w zwieńczeniu Wiara (pośrodku), Miłość i Nadzieja, na dole od lewej Retoryka, Roztropność (kobieta o dwu twarzach), Dyskrecję i Stałość. Obudowę relikwiarza wykonali w 1906 roku bracia Łopieńscy, został on jednak skradziony w 1959 roku. Podzielono się więc zachowanymi na krakowskim Wawelu relikwiami, więc od 1966 roku relikwie znowu tu się znajdują. Polichromie przedstawiają sceny z życia błogosławionego na tle historii tych ziem, herb Rzeczypospolitej, kościół św. Anny z projektowaną barokową fasadą, postacie królów z godłami Orła i Pogoni. Wyłamania gzymsu są pozostałością po osuwaniu się skarpy pod kościołem w 1949 roku. W 2013 roku wymienione zostało pokrycie kopuły kaplicy.

Kaplica Loretańska[]

Kosciol sw

Dzwonnica

Kaplica Loretańska powstała w latach 1830-1837 wg projektu Chrystiana Piotra Aignera z przeznaczeniem na przeniesienie tu figurki Matki Boskiej Loretańskiej z rozebranego w 1811 roku na Pradze kościoła Bernardynów. Kaplica zniszczona w 1939 roku, jest dziś zrekonstruowana. Wewnątrz znajduje się epitafium poświęcone Beacie Trylińskiej, która podczas i po II wojnie światowej opiekowała się kościołem pod względem architektonicznym, zabezpieczała m.in. dach w 1939 i 1944 roku. Ponadto od 1940 roku tradycyjnie urządza się tu groby wielkopiątkowe.

W listopadzie 2010 roku w kaplicy ustawiono krzyż, przeniesiony z kaplicy Pałacu Prezydenckiego i wcześniej sprzed pałacu, który postawiono ku pamięci ofiar katastrofy lotniczej w Smoleńsku w 2010 roku – w oparciu o niego w 2012 roku stworzono pomnik katastrofy smoleńskiej z wbudowanym weń krzyżem, dzieło Łukasza Krupskiego. Pomnik powstał jako pięcioipółmetrowe brązowe drzewa, z których jedno jest złamane, a w jego korzeniach ma znaleźć się również urna z ziemią ze Smoleńska.

Dzwonnica przykościelna[]

Dzwonnica została wybudowana sumptem Anny Jagiellonki w 1583 roku jako wolnostojąca i była niższa o jedną kondygnacją niż dzisiaj, a od początku pełniła rolę bardziej punktu widokowego niż dzwonnicy - związane to było z tym, iż ówczesny kościół św. Anny posiadał już trzy sygnaturki z dzwonami. Dzwonnica została przebudowana w latach 1819-1821 przez Chrystiana Piotra Aignera w stylu neorenesansu oraz nadbudowana, po wojnie została poddana renowacji. W latach 90. XX wieku dzwonnica została odremontowana, jednak prace zostały wykonane niewystarczająco dokładnie, bo w 2014 roku zaczął odpadać tynk wraz ze zdobieniami – obiekt prowizorycznie zabezpieczono, ale niezbędny będzie ponowny remont.

Zabudowania klasztorne[]

Kościół św

Dawny odwach

Klasztor Bernardynow sklepienie krysztalowe)

Sklepienie kryształowe

Zabudowania klasztorne powstawały razem z kościołem, równocześnie były też łupione i palone. Ostatecznie zostały one przebudowane w latach 1818-1821 wg projektu Chrystiana Piotra Aignera z dodaniem kolumnady od strony Krakowskiego Przedmieścia w celu wyrównania zabudowań do linii fasady kościoła. Po 1867 roku mieściło tu się tymczasowo Towarzystwo Zachęty Sztuk Pięknych (przeniesione potem do baraku Ungera przed pałacem Potockich), a do 1884 Muzeum Przemysłu i Rolnictwa – swoje doświadczenia prowadziła tu m.in. Maria Skłodowska-Curie (co upamiętnia tablica). Na potrzeby muzeum wybudowano salę, która przedzieliła dawny dziedziniec klasztorny, skąd dobrze widać relikty gotyckie kościoła. W 2011 roku budynek klasztorny od strony ulicy zostanie wyremontowany.

Z ciekawszych obiektów w zabudowaniach wymień należy: znajdujące się w zakrystii intarsjowane meble, z umieszczonymi na nich dość jasnymi napisami co do ich przeznaczenia, np.: „tu komże i mszały szukać się kazały” – 2013 roku zostały one odrestaurowane. W korytarzu znajduje się natomiast unikatowe, misterne sklepienie kryształowe.

Z boku kościoła (od strony Trasy W-Z) znajduje się także oryginalna, mała kolumienka z figurką na szczycie, która powstała rok wcześniej (1643) niż Kolumna Zygmunta na dziedzińcu klasztoru Bernardynów, a w XIX wieku została przeniesiona w dzisiejsze miejsce. Była ona rodzajem protestu Bernardynów wobec króla Władysława IV, stawiającego ogromny pomnik osobie świeckiej.

Księża związani z kościołem św. Anny[]

  • Rafał z Proszowic
  • Władysław z Gielniowa
  • Antoni z Biecza
  • Jan z Komorowa
  • Stanisław Karnkowski
  • Wincenty Morawski
  • Cyprian Górski
  • Rafał Fiołkowicz
  • Walenty Żebrowski
  • Franciszek Morański
  • Edward Szwejnic
  • Edward Detkens
  • Józef Lech Gniewniak
  • Józef Glemp

Linki zewnętrzne[]

Advertisement