Jan Bytnar
Jan Roman Bytnar (ps. Rudy, Czarny, Janek, Krokodyl, Jan Rudy, ur. 6 maja 1921 roku w Kolbuszowej, zm. 30 marca 1943 roku w Warszawie) – harcmistrz, podporucznik Armii Krajowej, bojownik Szarych Szeregów.
Życiorys
Budynek dawnej szkoły powszechnej nr 29, widok od strony ul. Górnośląskiej
Krzyż na grobie Bytnara na Cmentarzu Wojskowym
Jan Bytnar urodził się 6 maja 1921 roku jako syn Stanisława i Zdzisławy Bytnarów. W 1925 rodzina przeprowadziła się do Piastowa koło Warszawy, zaś w 1931 roku do Warszawy, na ulicę Włodarzewską (dziś al. Niepodległości). W stolicy Jan Bytnar ukończył szkołę powszechną nr 29 przy ul. Zagórnej 9 (obecnie nr 3) i dostał się po niej do Gimnazjum im. Stefana Batorego na Myśliwieckiej, gdzie zdał maturę w 1939 roku, między innymi wraz z Krzysztofem Kamilem Baczyńskim, Tadeuszem Zawadzkim i Aleksym Dawidowskim. W 1933 roku wstąpił do 23 Warszawskiej Drużyny Harcerskiej im. Bolesława Chrobrego "Pomarańczarnia" ZHP, a na harcerza został pasowany 23 kwietnia 1934 roku. W 1938 uzyskał najwyższy stopień młodzieżowy w harcerstwie – harcerza Rzeczypospolitej.
Od początku okupacji zaangażował się w konspiracyjne działania powołanych przez związki harcerskie Szarych Szeregów. Początkowo zajmował się małym sabotażem, potem dywersją i akcjami zbrojnymi, ukończył Szkołę Podchorążych Rezerwy Piechoty "Agricola", zdobył również stopień podharcmistrza w tajnych kursach, uczył się także w Wyższej Szkole Budowy Maszyn i Elektrotechniki im. H. Wawelberga i S. Rotwanda. W 1940 roku jako członek Polskiej Ludowej Akcji Niepodległościowej był łącznikiem między siedzibą gestapo w al. Szucha a więzieniem na Daniłowiczowskiej.
Od wiosny 1941 roku Jan Bytnar dowodził hufcem harcerskim "Ochota" w Chorągwi Warszawskiej Szarych Szeregów, gdzie działał w Małym Sabotażu "Wawer". W ramach jej działalności dokonał kilku głośnych akcji sabotażowych: zerwania niemieckiej flagi z Domu Niemieckiego (dawnej Zachęty) czy namalowania kotwicy na cokole pomnika Lotnika. Prawdopodobnie również on narysował swastykę na szubienicy na kamienicy przy al. Niepodległości 130, od strony ulicy Ligockiej, zachowaną do dzisiaj. Inne akcje, w jakich uczestniczył, to między innymi zaszczucie niejakiego Paprockiego pośredniczącego w prenumeracie niemieckiej gadzinówki czy wywieszenie polskich flag na 150. rocznicę uchwalenia konstytucji, 3 maja 1941 roku. Uczestniczył w akcji Wieniec II. Dnia 2 lutego 1943 roku został ranny na ulicy Brackiej w starciu z niemiecką policją podczas akcji Bracka.
Jan Bytnar podczas okupacji mieszkał ze swoimi rodzicami: Zdzisławą i Stanisławem w alei Niepodległości nr 159. O miejscu jego zamieszkania gestapowcy dowiedzieli się po ujęciu na ulicy Osieckiej Henryka Ostrowskiego, który przed przyjściem policji nie zdążył zniszczyć wszystkich notatek służbowych. Niemcy odczytali zaszyfrowane notatki i odkryli miejsce zamieszkania Bytnara, aresztowali go w swoim mieszkaniu wczesnym rankiem 23 marca 1943 roku. Był poddawany brutalnemu przesłuchaniu w siedzibie gestapo przy alei Szucha 25, skąd przewożono go potem do więzienia na Pawiak. Podczas jednego z takich transportów, 26 marca 1943 roku o godzinie 17:30, grupy szturmowe dokonały odbicia więźnia u zbiegu Długiej i Nalewek, a cała akcja wykonana została pod pseudonimem Meksyk II.
Jan Bytnar zmarł w szpitalu na Płockiej w wyniku poniesionych obrażeń 30 marca 1943 roku. Został pochowany na Cmentarzu Wojskowym w kwaterze Szarych Szeregów. Pośmiertnie został mianowany podporucznikiem i harcmistrzem. Zarówno jego działalność w Szarych Szeregach, jak i akcja pod Arsenałem, zostały opisane w powieści Kamienie na szaniec Aleksandra Kamińskiego. Armia Krajowa wydała wyrok śmierci na oprawców Jana Bytnara – SS-Oberscharführera Huberta Schulza i SS-Rottenführera Ewalda Lange. Obaj zostali zlikwidowani przez polskie podziemie w maju 1943 roku.
26 września 2009 roku za wybitne zasługi dla niepodległości Rzeczypospolitej Polskiej Jan Bytnar został pośmiertnie odznaczony Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski.
Pamięć
.JPG){kind=link}
Tablica pamiątkowa w alei Niepodległości
Tablica MSI na ulicy Janka Bytnara "Rudego"
Podczas powstania warszawskiego druga kompania batalionu "Zośka" została nazwana pseudonimem Bytnara – Rudy. Współcześnie miejsca upamiętniające Jana Bytnara to:
- szkoła podstawowa nr 336 im. Janka Bytnara przy ul. Małcużyńskiego 4
- gimnazjum nr 55 im. Jana Bytnara przy al. Wojska Polskiego 1a.
- kamień pamiątkowy przed Arsenałem, na rogu ul. Długiej i Bohaterów Getta, gdzie w akcji bojowej uwolniono Jana Bytnara i 24 innych więźniów przewożonych na Pawiak.
- tablica pamiątkowa na kamienicy przy al. Niepodległości 159, w którym mieszkał i gdzie został aresztowany przez gestapo w 1943 roku.
- ulica Janka Bytnara "Rudego" na Mokotowie.
Wśród pomysłów jest także wykupienie dawnego mieszkania Bytnarów przy al. Niepodległości 159 i umieszczenie w nim Izby Pamięci Szarych Szeregów pod opieką Muzeum Historycznego.