Warszawikia

CZYTAJ WIĘCEJ

Warszawikia
Advertisement

Fabryka Garbarska P.F. „Bracia Pfeiffer” (potem Warszawskie Zakłady Garbarskie i Zakłady Wklęsłodrukowe) – nieistniejący zakład przemysłowy, który znajdował się na Muranowie, przy ul. Smoczej 43 (potem ul. Okopowa 58/72), pomiędzy ulicami Smoczą (nr 41-45), Glinianą (nr 2-10), Okopową (nr 58-72), Niską, Kampinoską (nr 1-5) i Sochaczewską (nr 1-3).

Początki istnienia fabryki sięgają 1750 roku, kiedy to Walter Pfeiffer, Niemiec z pochodzenia, założył warsztat na Lesznie 48, w którym produkował skóry podeszwowe, juchtowe, chromowe i inne. Po jego śmierci w 1796 roku fabrykę odziedziczyli jego synowie, Jan Walter i Jan Chrystian, a syn tego drugiego, Jan Henryk, przeniósł fabrykę z Leszna na Nowolipie. Fabryka znacznie rozwinęła się dopiero, gdy zarządzał nią kolejny spadkobierca, syn Jana Henryka, Stanisław Fryderyk Pfeiffer. Przekształcił on niewielką dotychczas fabryczkę w duży zakład w 1854 roku, a w latach 70. XIX wieku wykupił spory teren przy ulicy Smoczej, między Niską, Glinianą i Okopową, z przeznaczeniem na nową fabrykę.

Wykupiony teren był dawną cegielnią, zrytą licznymi gliniankami, w dodatku nosił nietypowy adres od ulicy Dzikiej, gdyż żadna z sąsiednich ulic de facto nie istniała. Dopiero gdy w 1875 roku splantowano Okopy Lubomirskiego, utworzono w pobliżu ulicę Okopową. Na posesji powstały nowe hale fabryczne, w których wyprawiano skóry końskie, krowie i cielęce, a właściciel wybudował sobie frontowy, piętrowy dom, w którym mieszkał – stał on bokiem do ulicy Smoczej, a frontem do ulicy Sochaczewskiej, obok bramy wjazdowej. Obok powstała wkrótce także ochronka dla dzieci, w której potajemnie uczono polskie dzieci czytać i pisać po polsku.

W latach 80. XIX wieku synowie Stanisława F. Pfeiffra: Władysław Ignacy, Stanisław Leopold i Mieczysław Sylwester przekształcili fabrykę w spółkę „Bracia Pfeiffer”. Fabryka zatrudniała wówczas 480 robotników, a przy niej działał skład skór Fabryki Garbarskiej „Bracia Pfeiffer”. W 1904 roku stworzono przedsiębiorstwo Połączone Fabryki Garbarskie „Bracia Pfeiffer, Szlenkier i Temler”. Okres I wojny światowej nie przyniósł firmie szczególnych strat, co prawda Rosjanie wywieźli w głąb kraju wiele surowca, to zaraz po wojnie fabrykę uruchomiono. Stanęła ona jednak na skraju bankructwa podczas wielkiego kryzysu. Zakłady udało się uratować dzięki wydzierżawieniu części budynków.

Podczas II wojny światowej fabryka znalazła się na skraju getta, a główną bramę wprowadzono od aryjskiej ulicy Okopowej. Zakład nie został przejęty pod zarząd komisaryczny i dlatego jako przedsiębiorstwo polskie poddawany był przez Niemców ciągłym rewizjom. Stał się jednocześnie punktem kontaktowym z gettem, a ówczesny właściciel, Józef Pfeiffer, ułatwiał Żydom ucieczkę z getta. Podczas powstania w getcie warszawskim w 1943 roku fabryka została składem broni Żydowskiej Organizacji Bojowej.

Podczas powstania warszawskiego w obiekcie rozlokowali się żołnierze zgrupowania „Radosław”, którym 3 sierpnia udaje się przejąć pozostawiony przez Niemców na ul. Okopowej czołg, który wkrótce otrzymał imię Magda. Niemcy zajęli fabrykę 11 sierpnia, a w ciągu następnych kilku dni zorganizowali tutaj punkt zborny dla wszystkich zatrzymywanych mieszkańców, którzy ukrywali się w zdobywanych przez Niemców budynkach na Starym Mieście i Muranowie. Większość zgromadzonych tu ludzi prowadzono naprzeciwko, na teren Miejskich Zakładów Opałowych (ul. Okopowa 59), gdzie ich rozstrzeliwano.

Po upadku powstania warszawskiego zabudowania podpalono, a zniszczenia były na tyle duże, że część budynków trzeba było zaraz po wojnie rozebrać. W odbudowanych zakładach, na okrojonym od wschodu terenie mieściły się potem Warszawskie Zakłady Garbarskie i Zakłady Wklęsłodrukowe. W latach 60. XX wieku pod budowę osiedla przy ulicy Esperanto rozebrano dom mieszkalny Pfeiffrów (od strony d. ul. Sochaczewskiej), pozostałe zaś budynki wyburzono pod koniec lat 90. XX wieku, a w ich miejscu wzniesiono centrum handlowe Klif.

Ciekawostki[]

Przyłącze gazowe Garbarnia Braci Pfeiffer ul

Zachowane przyłącze gazowe Fabryki Garbarskiej Braci Pfeiffer na ulicy Esperanto

  • Na ulicy Esperanto, w chodniku pomiędzy budynkami nr 18a i 20, zachowało się przyłącze gazowe fabryki z oznaczeniami Gazowni Miejskiej m.st. Warszawy (GM).

Linki zewnętrzne[]

Advertisement