|
| nr w rej. |
| A-1101 |
Cmentarz choleryczny (2015)
Zdjęcia cmentarza z ok. 1925 roku z tablicy przy nim
Zdjęcia zniszczonego cmentarza w przededniu rozpoczęcia odbudowy
Tablica pamiątkowa
Tabliczka informacyjna
Cmentarz choleryczny – cmentarz pierwotnie powstały po zarazie cholery jaka nawiedziła Pragę Północ w latach 1872-1873, a umiejscowiony był na obrzeżach dzielnicy, za terenami wojskowymi.
Cmentarz projektu inż. Henryka Sumińskiego otwarto 16 listopada 1872 roku. Opiekę nad cmentarzem sprawował Cezary Skoryna, właściciel fabryki kamieni i maszyn młyńskich przy ul. Olszowej na Pradze. 19 stycznia 1874 cmentarz przejęło miasto, lecz poczuwający się do opieki Skoryna sam zatrudnił stróża, który pilnował nagrobków i dbał o zieleń. W 1876 było tu 55 nagrobków, a ostatni pochówek choleryczny miał miejsce 8 stycznia 1883 roku. W latach 1876-1882 z rozkazu władz wojskowych pochowano tu 7 żołnierzy - "bałwochwalców". Ogółem pochowano tu 484 zmarłych na cholerę i 7 żołnierzy.
W 1908 r. podczas budowy linii Drogi Żelaznej Nadwiślańskiej, czyli linii kolejowej biegnącej dziś od Dworca Gdańskiego, ekshumowano szczątki i złożono je w zbiorowej mogile przesuniętej nieco na północ w stosunku do dotychczasowego cmentarza.
Miejsce spoczynku szczątków upamiętniono pomnikiem z inskrypcją o treści: Tu spoczywają szczątki 478 ofiar zarazy cholerycznej z lat 1872-1873 zebrane pod wspólną mogiłą po zniszczeniu cmentarza cholerycznego podczas budowy węzła kolejowego w 1908 r.
W 1909 wzniesiono pomnik projektu inż. Lubickiego w nowym miejscu na koszt władz kolejowych. Jednak jeszcze w 1910 kolej nie mogła uzgodnić z zarządem cmentarza bródnowskiego dozoru nad mogiłą. Pomnik zwieńczony krzyżem wykonanym z piaskowca otoczono ceglanym murem o wymiarach 10 na 10 metrów i wysokości około 1,3 metra z motywem krzyża, który z biegiem lat rozsypał się, sam pomnik zaś uległ przewróceniu. Cmentarzyk poddano oficjalnie renowacji w okresie poprzedzającym drugą wojnę światową i generalnie nie widniał on na planach Warszawy. W czasie okupacji i w czasach późniejszych cmentarz stał się totalną ruiną, miejscem zbiórki poszukiwaczy złomu i wandali. Teren cmentarza został dopiero w 2005 roku oczyszczony przez grupę zapaleńców, a sama mogiła wybetonowana.
W 2007 roku, po rozpoczęciu się robót modernizacyjnych na linii kolejowej nr 9 po wycięciu krzaków widocznym stał się zrujnowany teren cmentarza. Wtedy to rozpoczęto starania o uratowanie cmentarza: z inicjatywy Przedsiębiorstwa Napraw Infrastruktury w marcu 2009 roku 23 firmy biorące udział w pobliskich pracach kolejowych podpisały list intencyjny w sprawie rewaloryzacji cmentarza, a później dołączyło do nich kolejne 24 firmy, pozyskano do pomocy także władze Pragi Północ, Muzeum Warszawskiej Pragi, Stołecznego Konserwatora Zabytków, Towarzystwo Opieki nad Zabytkami, spółki kolejowe i służby, a także Politechnikę Śląską. Dzięki uzyskanym pieniądzom, tj. podczas prac został odtworzony według projektu Andrzeja Bernera kamienny pomnik, zrekonstruowano również otaczający go ceglany mur, wzmocniono też fundamenty grobu i wycięto dziką roślinność, a mogiłę otoczono parkanem, co stanowi dodatkową ochronę, ale także nie pozwala na zbliżenie się do pomnika, zainstalowane też monitoring. 20 maja 2010 roku w Warszawie odrestaurowany cmentarz został przekazany władzom PKP PLK. Pod koniec 2010 roku przy cmentarzu postawiono dwie lampy zasilane energią słoneczną. Cmentarz został wpisany w październiku 2012 roku do rejestru zabytków
Obecnie cmentarz znajduje się za nasypami torów kolejowych biegnących między rondem Starzyńskiego a ulicą Odrowąża na wysokości basenów przy ul. Namysłowskiej. Nie istnieje dogodny sposób dotarcia do niego - należy kierować się na wydeptaną ścieżkę na nasypie na wysokości przystanku Namysłowska, przejść przez tor kolejowy, zejść z nasypu, kontynuować wzdłuż wschodniego nasypu i wejść na niego w połowie drogi między południowym torem a połączeniem torów wschodniego i zachodniego. Istnieje inicjatywa wykonania dogodnego przejścia pod nasypem od strony ul. Starzyńskiego. Cmentarz można także zobaczyć z okien pociągów jadących w stronę Gdańska.
Zdjęcia cmentarza podczas renowacji (kwiecień 2010)
