Autobusy

Autobus Solaris Urbino 18 na linii 158 na pętli CH Reduta

Autobus MAN NG363 Lion's City G na linii 718 na pętli Czarna Struga

Sieć połączeń autobusowych w Warszawie składa się z 246 linii o łącznej długości około 3 100 kilometrów. Obsługuje je 1 757 autobusów należących do 6 przewoźników, spośród których wszystkie są niskopodłogowe, 1 237 ma klimatyzację, 1 380 biletomaty, a 1 447 ma zapowiedzi głosowe.

Podobnie jak cała komunikacja miejska, linie autobusowe administrowane są przez Zarząd Transportu Miejskiego (ZTM), podlegający miejskim władzom samorządowym. ZTM ustala trasy i rozkłady jazdy, a także wydaje bilety i organizuje ich kontrolę. Przewozy wykonywane są przez firmy wyłaniane w drodze przetargów.

Historia

XX-lecie międzywojenne

W 1920 roku podjęto decyzje o powstaniu Wydziału Ruchu Autobusowego przy Tramwajach Warszawskich, a pierwsza linia autobusowa wyjechała na ulice 29 czerwca 1920 roku. Na początku sprowadzono autobusy marki Saurer i Benz-Gaggenau. Kursowały tylko kilka dni, po czym zostały zmobilizowane wraz kierowcami do obrony Warszawy w 1920 przed wojskami bolszewickimi. W 1921 roku uruchomiono trzy linie, jednak w 1925 r. zdecydowano o likwidacji komunikacji autobusowej.

Prawdziwy renesans spółka przeżywała pod koniec lat dwudziestych XX wieku (1928). Sprowadzono francuskie autobusy Somua, do których nadwozia częściowo budowano w Warszawie. Pojawiło się wiele nowych połączeń, uruchomiona została nowa zajezdnia przy ul. Łazienkowskiej. W 1938 roku wprowadzono nowoczesne wzory znaków przystankowych, stosowane aż do 1988 roku. W 1939 r. połowę taboru stanowiły autobusy Chevrolet EFD183 "Bielany", do których nadwozia produkowała firma na Bielanach. W 1938 r. zakupiono autobusy Saurer Zawrat. Sprowadzono też autobusy różnych typów na próbę. Po wybuchu II wojny światowej autobusy liniowe wyjechały na ulice miasta już 10 września 1939 roku. 28 września 1939 roku, ponownie zawieszono kursowanie autobusów, by wznowić ich działanie dopiero 3 października 1939 roku. Od listopada 1939 roku zaczęła się regularna likwidacja taboru, wojnę przetrwało kilka autobusów Somua i Chevrolet, które przywrócono do ruchu.

Po II wojnie światowej

Zabytkowy Jelcz MEX 272 należący do Klubu Miłośników Komunikacji Miejskiej

Autobus Ikarus 260.73A na linii 136 na pętli Ursynów Południowy

Komunikacja autobusowa pojawia się ponownie w kwietniu 1945 roku. W skład taboru wchodziły wówczas wozy ciężarowe, które powoli zastępowano zagranicznymi wozami otrzymanymi w darach od miast europejskich.W 1947 r. zakupiono najnowocześniejsze francuskie autobusy Chausson, o nadwoziach metalowych samonośnych. Pierwsza partia przyjechała (kierowcy byli specjalnie dobierani) na własnych kołach z Paryża przez Strasburg, Norymbergę i Wrocław. W związku z rejonizacją typów - w Warszawie stały się one na wiele lat jedynym typem, bardzo dobrze ocenianym przez kierowców. Zakupiono także węgierskie autobusy Mavag (później Ikarus). Były one, jako nieprzydatne w ruchu miejskim, zamienione z operatorem dalekobieżnym PKS na chaussony.

W 1951 roku na ulice wyjechały węgierskie Ikarusy 601 z nowej zajezdni „Inflancka”,

W międzyczasie pojawiły się też nowe autobusy marki Škoda 706RT Karosa. W końcu 1958 r. podpisano umowę na ich produkcję w w Polsce pod marką Jelcz (podwozia przyjeżdżały na własnych kołach do Jelcza). Pierwszy jelcz pojawił się w Warszawie już w 1959 r. Był to istotny krok wstecz w stosunku do samonośnej konstrukcji chaussonów.

Jednocześnie na próbach jeździł pierwszy przegubowiec w Polsce włoskiej marki Fiat-Viberti - eksponat z Targów Poznańskich. Przedsiębiorstwo autobusowe interesowało się autobusami tego typu pojawiającymi się na Zachodzie. Oba te fakty były inspiracją do budowy autobusów przegubowych na bazie autobusów Jelcz i Karosa. W Warszawie - w 1962 r. zbudowano ich 22, po czym przekazano produkcję do Jelcza. Były one zestawiane z uszkodzonych autobusów miejskich i dalekobieżnych (węższe drzwi płatowe zastępowano składanymi z kasowanych autobusów Chausson). Człony więc różniły się między sobą. Tylny człon miał oś kierowaną przejętą z kasowanych autobusów Chausson.

Pierwszy nocny autobus pojawił się na ulicach Warszawy w 1963 roku, w tym samym roku przybyły nowe zajezdnie: „Redutowa” i „Woronicza”. Rok 1964 zapisał się w historii jako rok „kasowników”, gdyż w tym właśnie roku zlikwidowano konduktorską sprzedaż biletów. W 1969 roku została oddana do użytku zajezdnia „Ostrobramska”, a rok później „Kleszczowa” oraz „Chełmska”.(zbudowana jako trolejbusowa w 1959 r.). W 1972 roku na komunikacyjnej mapie stolicy pojawiła się zajezdnia „Pożarowa”, w latach 70. XX wieku ulice zdominowały autobusy Berliet PR100 i Jelcz PR110, które zostały wyparte przez niezwykle niezawodne i wytrzymałe Ikarusy, począwszy od typu Ikarus 280.11. W 1985 roku oddana do użytku została zajezdnia „Stalowa”. W 1988 roku nastąpiła zmiana wzorów znaków przystankowych. W 1992 roku utworzono Zarząd Transportu Miejskiego jako organ pełniący pieczę nad rozkładami jazdy wszystkich linii tramwajowych i autobusowych, natomiast 1 marca 1994 roku nastąpiła całkowita reorganizacja stołecznego transportu. Miejskie Zakłady Komunikacyjne zostały podzielone na:

• Tramwaje Warszawskie – obsługujące wszystkie linie tramwajowe oraz ich torowiska
• Miejskie Zakłady Autobusowe – obsługujące linie autobusowe i trolejbusowe wraz z zajezdnią „Piaseczno”
• Spółdzielnia Usług Socjalnych – zarządzająca dotychczasowymi ośrodkami wypoczynkowymi MZK Warszawa.

W roku 1995 zlikwidowano zajezdnie „Piaseczno” i „Pożarowa”. 18 stycznia 1997 roku na ulicach pojawiły się pierwsze autobusy niskopodłogowe. W 1999 roku wprowadzono do eksploatacji nowoczesne i niskopodłogowe autobusy Solaris Urbino 15. W 2001 do Solarisów dołączyły autobusy marki MAN. Rok 2003 przyniósł likwidację zajezdni „Inflancka”. W 2005 roku wprowadzono do eksploatacji autobusy Solaris Urbino 18 z klimatyzacją. W roku 2006 zlikwidowana została zajezdnia „Chełmska”.

Współczesność

Autobus Mercedes Conecto G na linii 401 na pl. Tysiąclecia

W 2011 roku Miejskie Zakłady Autobusowe podpisały umowę na zakup kolejnych 168 autobusów, które dostarczone zostały przez firmy Solaris i Solbus, zaś w 2012 roku zakupiono 105 kolejnych autobusów, w tym pojazdy marki Mercedes. W 2013 roku najpierw rozpisano przetarg na 36 nowych autobusów, które dostarczyły firmy Solaris i Solbus, natomiast kilka miesięcy późniono rozpisano przetarg na kolejnych 35 autobusów napędzanych gazem oraz 47 autobusów napędzanych olejem napędowym. Ten drugi rozstrzygnięto początkowo na korzyść Solarisa, który choć zaproponował wyższą o 2 mln złotych cenę niż Solbus, to oferty nie uznano ze względu na niepełny zapis zużycia paliwa (51 l zamiast 51,0 l) – złożono jednak odwołanie, które zostało uznane przez Krajową Izbę Odwoławczą. Po ponownym rozpatrzeniu ofert wybrana została firma Solbus, która dostarczyła wszystkie pojazdy do kwietnia 2014 roku. Do pierwszego przetargu zgłosiła się zaś tylko firma Solbus, która zaproponowała autobusy napędzane metanem, paliwo oraz aparaturę do tankowania – kontrakt został podpisany w grudniu 2013 roku, a pierwsze autobusy na metan pojawiły się na ulicach na początku 2015 roku.

Dnia 30 listopada 2013 roku po raz ostatni na trasie liniowej pojawiły się autobusy marki Ikarus, od tego momentu ulicami kursują już tylko autobusy niskopodłogowe.

Przewoźnicy

Autobus Scania OmniCity ajenta PKS Grodzisk Mazowiecki na linii 317 na ul. 17 Stycznia

Warszawskie linie autobusowe na zlecenie ZTM-u obsługuje pięciu przewoźników:

• Miejskie Zakłady Autobusowe (1 314 pojazdów z 4 zajezdni: Kleszczowa, Ostrobramska, Stalowa, Woronicza)
• PKS Grodzisk Mazowiecki (53 pojazdy)
• Mobilis (217 pojazdów)
• Europa Express City (32 pojazdy)
• Komunikacja Miejska Łomianki (14 pojazdów)
• Arriva (54 pojazdy)

Numeracja linii

Linie autobusowe ponumerowane są wg następującego wzoru: każde oznaczenie składa się z trzech znaków, z czego pierwszy może być literą lub cyfrą, a dwa ostatnie zawsze są cyframi. Wyjątkiem są linie ekspresowe, zastępcze i niektóre lokalne, których oznaczenia składają się z jednej litery i jednej cyfry oddzielonych od siebie dywizem.

Pierwszy znak w oznaczeniu oznacza rodzaj linii. Po Warszawie kursują następujące rodzaje linii:

Słupek przystanku autobusowego z naklejkami zatrzymujących się na nim linii

• 1xx i 2xx (119 linii w ruchu) – linia zwykła – kursuje codziennie od godz. 4 do 24, zatrzymuje się stale lub warunkowo na wszystkich napotkanych przystankach
• 3xx (21 linii w ruchu) – linia zwykła okresowa – kursuje w określone dni tygodnia i w określonych godzinach (najczęściej od poniedziałku do piątku w godzinach szczytu komunikacyjnego), zatrzymuje się stale lub warunkowo na wszystkich napotkanych przystankach.
• 4xx (6 linii w ruchu) – linia przyspieszona okresowa – kursuje w określone dni tygodnia i w określonych godzinach (najczęściej od poniedziałku do piątku w godzinach szczytu komunikacyjnego), zatrzymuje się tylko na wyznaczonych (przesiadkowych i innych ważnych) przystankach.
• 5xx (20 linii w ruchu) – linia przyspieszona – kursuje codziennie od godz. 4 do 24, zatrzymuje się tylko na wyznaczonych (przesiadkowych i innych ważnych) przystankach.
• 7xx (40 linii w ruchu) – linia strefowa – kursuje pomiędzy Warszawą (strefa 1) a terenami podmiejskimi (strefa 2), kursuje codziennie od godz. 5 do 23, zatrzymuje się stale lub warunkowo na wszystkich napotkanych przystankach. Na przejazd między strefami obowiązuje specjalna taryfa biletowa.
• 8xx (1 linia w ruchu) – linia strefowa okresowa – kursuje pomiędzy Warszawą (strefa 1) a terenami podmiejskimi (strefa 2), kursuje w określone dni tygodnia i w określonych godzinach (najczęściej od poniedziałku do piątku w godzinach szczytu komunikacyjnego), zatrzymuje się stale lub warunkowo na wszystkich napotkanych przystankach. Na przejazd między strefami obowiązuje specjalna taryfa biletowa.

Naklejka linii specjalnej 910

• 9xx (1 linia w ruchu) – linia specjalna bądź uzupełniająca – linia uruchamiana na specjalne okazje, takie jak np. z okazji rocznicy Powstania Warszawskiego kursując na Powązki, a także dowozowa na różne wydarzenia sportowe i koncerty; wyjątkiem jest linia 900
• Cxx (zwykle uruchamianych jest 28 linii) – linia cmentarna – kursuje w dniu Wszystkich Świętych (1 listopada) i w okolicznych dniach. Większość linii cmentarnych ma charakter linii przyspieszonych.
• E-x (4 linie w ruchu) – linia ekspresowa – kursuje od poniedziałku do piątku w godzinach szczytu komunikacyjnego, zatrzymuje się tylko na kilku najważniejszych przystankach na trasie.
• L-x i Lxx – linie lokalne uzupełniające (45 linii w ruchu), kursują tylko na terenie miejscowości podwarszawskich; wyjątkami są linie L-6, L-7 i L39, które wjeżdżają do Warszawy.

1: Postój linii nocnych przy Dworcu Centralnym
2 i 3: Wyjazd linii nocnych z jezdni przy dworcu

• Nxx (43 linie w ruchu) – linia nocna – kursuje każdej nocy od godz. 23 do 5 (wyjątkiem są linie N5x kursujące tylko w weekendy), zatrzymuje się warunkowo na wszystkich napotkanych przystankach (wyjątkami są przystanki Centrum, Dworzec Wschodni (Kijowska) i Metro Ursynów, gdzie linie zatrzymują się stale). Niektóre z linii nocnych przekraczają granicę stref biletowych. Trasy linii nocnych są ustalane tak, aby wszystkie linie spotykały się na wspólnym krańcu Dworzec Centralny (wyjątkiem są linie N0x i N5x nie wjeżdżające do Centrum) oraz aby w najważniejszych ciągach komunikacyjnych zapewniały częstotliwość kursowania równą 30 minut.
• Z-x (4 linie w ruchu) – linia zastępcza – kursuje na trasach zastępczych, zazwyczaj podczas remontów odcinków dróg lub tras tramwajowych. Może mieć charakter linii zwykłej, przyspieszonej, strefowej, a nawet nocnej.

W przypadku linii nocnych drugi i trzeci znak (cyfry) zawsze oznaczają rejony Warszawy, gdzie dana linia ma pętle. Szczegóły.

Dawne oznaczenia:

• 2xx – do 1985 roku – oznaczenie linii podmiejskich (odpowiednik dzisiejszych linii strefowych).
• 2xx – do 2008 roku – oznaczenie linii cmentarnych.
• 3xx – do 1964 roku – oznaczenie linii przyspieszonych
• 4xx – do 1986 roku – oznaczenie linii przyspieszonych.
• 6xx – do 2007 roku – oznaczenie linii nocnych.
• 9xx – dawne oznaczenie linii podmiejskich obsługiwanych przez ajentów.
• X (oznaczenie literowe) – do 1993 roku – linie pospieszne – częściowy odpowiednik dzisiejszych linii przyspieszonych i ekspresowych.
• X (oznaczenie literowe; do 1961) oraz miejscowość – do 1991 – oznaczenie linii sezonowych, kursujących w okresie od ok. maja/czerwca do września, łączących Warszawę (zwykle Plac Defilad) z podwarszawskimi miejscowościami wypoczynkowymi.
  • W – pospieszna linia sezonowa łącząca pl. Defilad z Torem Wyścigów Konnych na Służewcu.
• xxx-kreślone – do 1963 roku – oznaczenie linii nocnych.
• xxx-bis – do 1986 roku – linie pomocnicze, kursujące stale lub w godzinach szczytu komunikacyjnego. Ich trasy częściowo pokrywały się z trasami linii zwykłych lub przyspieszonych, dzięki czemu wspomagały je one na najbardziej obciążonych odcinkach.
• x-nocny (dla oznaczeń literowych) – do 1970 roku – oznaczenie linii nocnych.

Ciekawostki

• W Warszawie znajduje się 3 698 przystanków autobusowych, a w aglomeracji warszawskiej 1 790.
• Najwięcej w aglomeracji jest zespołów przystankowych na literę P (281) i K (202), a najmniej na X (XXI Wieku) i Ź (Źródlana) – po jednym. W Warszawie znajdują się tylko dwa zespoły przystankowe na literę Ć (Ćmielowska i Ćwiklińskiej) – co stanowi najmniejszą ich liczbę w mieście.

Autobus linii E-8 na ul. Światowida

Tablica linii 809, gdzie przystanki Postępu następują bezpośrednio po sobie

Autobus Solaris Urbino 15 na linii N62

• Średnia odległość między przystankami autobusowymi to 1041 metrów, jest to jednak liczba zawyżona przez linie ekspresowe (średnia odległość 699 m).
• Najdłuższy odstęp między kolejnymi przystankami ma linia 733 – 13,2 kilometra między przystankami Stoicka i Centrum Mody.
• Najkrótszymi liniami autobusowymi dziennymi są linie 900 (2 700 m) oraz 206 (3 300 m) i 379 (3 400 m), a nocną N38 (8 700 m).
• Najdłuższymi liniami autobusowymi dziennymi są linie 720 (33 000 m) oraz 119 (25 600 m), a nocną N01 (36 400 m); najdłuższą linią autobusową w historii była linia nocna 601 z kursem długości 46 100 metrów.
• Zielonka, Kobyłka i Wołomin nie posiadają dziennej komunikacji autobusowej łączącej je z Warszawą, ale łączy je linia nocna N62.
• Przystanek Metro Centrum Nauki Kopernik dla linii 185 oraz 385 znajduje się wewnątrz Tunelu Wisłostrady.

Buspas na Trasie Łazienkowskiej

• W Warszawie funkcjonuje 65 975 m buspasów.
• Dzienna liczba wozokilometrów według rozkładów jazdy dla linii dziennych w dzień powszedni wynosi 332 410 km (27% kursów wykonują ajenci), w dzień świąteczny 231 000 km (34% kursów ajenckich).
• Średni przebieg brygady całodziennej w dzień powszedni wynosi 265 kilometrów, a w święto 280 kilometrów.

Tablica boczna 727 z nietypowym przystankiem Kolejka Piaseczyńska

Autobus linii 985 na ul. Solec

• Niektóre przystanki jak Kolejka Piaseczyńska w Piasecznie dla linii 727 funkcjonują w jedną stronę jako stały, a w drugą jako na żądanie.
• Linie ekspresowe E-1-E-4 były uruchamiane w latach 1991-1994, każda w odpowiadającym jej roku.
• Najwięcej symboli w rozkładach oznaczających kursy wariantowe i odwołane w święta mają linie 126 (a, b, k, n, p, x) 708 (b, h, k, m, q, r, s), 727 (b, c, h, g, k, w, x)
• Najbliżej siebie położone krańce ma linia 123 (0,29 km) i 245 (0,73 km)
• Autobusy linii 198 oczekują na przystanku PKP Wesoła na spóźniony pociąg, aby pasażerowie nie musieli czekać na kolejny autobus.
• Mimo przyjętej zasady ustalania pętli linii podmiejskich w Warszawie w węźle przesiadkowym jak najbliżej granicy miasta, linia 700 kończy swoją trasę na Dworcu Centralnym, aby ułatwić dojazd niepełnosprawnych do ośrodka rehabilitacji w Konstancinie-Jeziornie.
• Linia strefowa 715 posiada obie swoje pętle – P+R Aleja Krakowska i Metro Wilanowska – w Warszawie.
• Niektóre linie zwykłe przejeżdżają częściowo przez inne miasta niż Warszawa (139 przez Bielawę, 145 i 199 przez Ząbki, 173 przez Sulejówek, 177 przez Michałowice) lub mają tam także pętle (190, 112, 140, 240 oraz 340 w Markach, 150 w Dziekanowie Leśnym, 250 w Łomiankach, a 345 w Ząbkach).
• Linią o najwyższym numerze była 985, dowożąca w 2012 roku na Święto Wisły na Płycie Desantu.
• Zespoły przystankowe „Kolonia Helenów” i „Bronisława Czecha – Las” nie mają możliwości przejścia przez ulicę.
• Trzy miejscowości podmiejskie – Łomianki, Marki i Ząbki – znajdują się w pierwszej strefie biletowej.
• Linia 379 wykonuje tylko jeden kurs dziennie, bijąc w ten sposób rekord, ale jest zawieszana na okres wakacyjny.
• Najkrótszymi autobusami, które jeździły po Warszawie były Autosany H7-20.07.01 Solina City, mierzyły 7 metrów i 70 centymetrów długości, były wynajmowane od ajent Mobilis. Po raz ostatni na ulice wyjechały w 2016 roku.
• Najdłuższymi autobusami, jakie jeździły po Warszawie były Mercedesy CapaCity, w Warszawie były tylko testowo, w latach 2008-2010, mierzyły aż 19 metrów i 54 centymetry. Można je było spotkać na liniach E-4 i 190, a w weekendy także na linii 510.
• Na pętli Metro Wilanowska nie kończą trasy żadne linie przyspieszone, przyspieszone okresowe, ani ekspresowe.
• Linie 409 i 500 mają identyczną trasę, aż do przystanku Baseny Inflancka
• Niektóre linie mają wspólne krańce, ale różne trasy, np. 134 i 326 (Olesin i Metro Marymont), 116 i 180 (Wilanów i Chomiczówka), 181 i 303 (Pl. Wilsona i Cm. Północny (Brama Główna)) 411 i 502 (Metro Politechnika i Stara Miłosna), 703 i 721 (P+R Al. Krakowska i Kosów), 723 i 736 (Żerań FSO i Legionowo (Mickiewicza)), N01 i N03 (Nowodwory i Ursynów Płn.), czy N34 i N37 (Osiedle Kabaty i Dworzec Centralny)
• W Warszawie jest 19 zespołów przystankowych zaczynających się na ,,Metro" i 20 zespołów zaczynających się na ,,PKP"
• Żadna linia strefowa, ani strefowa uzupełniająca nie wyjeżdża nawet poza dawne województwo warszawskie.
• Niektóre linie to tzw. linie okrężne, mające tylko jeden kraniec i kursujące w kółko (np. 100, 196 i 208).
• Każdy numer na 1xx jest lub był wykorzystywany.
• Oznaczenie 2xx jako oznaczenie linii zwykłych funkcjonuję od niedawna - od 2008 roku.
• Linia 483 nigdy w swojej historii nie była okresowa.
• Niektóre linie zwykłe, mające pętle poza Warszawą mają swoje podrzędne oznaczenia, większość linii jeżdżących do Marek ma numery na x40, a do Łomianek na x50.
• Mostem Śląsko-Dąbrowskim w nocy jeździ więcej linii, niż w dzień, w dzień jeżdżą nim tylko linie 160, 190 i 527, a w nocy N11, N16, N21, N61, N66 i N71.